Nu, polskie pany! Wysiadać!

Autor: Paweł Dybicz | 9 lutego, 2015

Zaryglowali drzwi w bydlęcym wagonie /

ludzie jak zwierzęta w klatce /

na stojąco śpią

10 lutego na stacje kolejowe „ze wszystkich stron zaczęły zjeżdżać furmanki eskortowane przez milicję załadowane wysiedlonymi rodzinami. Obraz był straszny. Wiele dzieci zamarzło po drodze do stacji. Krzyk matek był tak przeraźliwy, że można było dostać obłędu”, zeznawała przed komisją rządu Sikorskiego zbierającą informacje o Polakach w ZSRR Hanna Świderska. Owoce prac komisji znajdują się w Instytucie Hoovera w USA.

Deportowani oczekiwali w wagonach na załadowanie wszystkich przewidzianych do wywózki. „Na drugi dzień wieczorem eszelon ruszył. Wiózł z Łucka 3000 ludzi. Żegnano go z zewnątrz pieśniami narodowymi. Wewnątrz wagonów zabrzmiała Rota. I potem już tylko jednostajny turkot kół po torach”.

„Gdy pociąk ruszył kobiety zaczęli płakać, a meszczyzni zaczęli śpiewać Jeszcze Polska Nie zginęła”, napisał (pisownia oryginalna – przyp. red.) dla wspomnianej komisji Jan M. z powiatu rohatyńskiego.

W udostępnionych (częściowo) od niedawna archiwaliach rosyjskich dotyczących wywózki znajdują się niekiedy informacje, że miejscowa ludność wstawiała się za deportowanymi. We wsi w powiecie zborowskim wokół budynku, w którym mieszkała rodzina podlegająca wywózce, zebrała się 60-osobowa grupa, głównie Polek i Ukrainek, wykrzykująca do NKWD: „Za co ich wysiedlacie, to dobrzy ludzie, mają tylko trzy morgi ziemi!”. Kiedy tłum protestujących urósł do 400 osób, funkcjonariusze zagrozili wywiezieniem wszystkich protestujących.

Marian U. (powiat dziśnieński, województwo wileńskie) tak zapamiętał sceny z lutego 1940 r.: „10 luty, jest noc, godzina pierwsza, słychać na ulicy krzyki i cóż tam ujrzałem! Cały sznur sań ciągnął się bez końca, na których siedziały matki z dziećmi dużymi, a nawet takimi, które miały po kilka tygodni. Na jednych z sań ujrzałem znajomą kobietę, z sześciorgiem dzieci, z których dwoje bliźniąt miały po dwa tygodnie. Te biedne dzieci matka otuliła w koce i tak wiozła do stacji. Lecz, niestety, ku wielkiej rozpaczy matki dzieci w drodze do Rosji zamarzły, a ponieważ nie było innej rady, wyrzucono je przez okno”.

„Ponieważ podróż odbywała się przy 50-stopniowym mrozie w wagonach nieprzystosowanych do przewożenia ludzi, bez urządzeń ustępowych, szereg ludzi już w czasie transportu zachorowało na zapalenie płuc i choroby żołądkowe. Od 23 II do 15 III przeszło 50% chorowało, zmarło 354, tj. przeszło 10% stanu ludności”. „W czasie podróży na Sybir wyrzucano co dzień z transportu po kilka trupów zmarłych z głodu i zimna”, czytamy w zapiskach w Instytucie Hoovera.

Ci, którzy przetrwali transport i ledwo żywi dotarli do często skutych lodem miejsc deportacji, nie mogli liczyć na opiekę lekarską. W skierowanym do Asinowskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego w rejonie pyszkino-troickim piśmie z marca 1940 r. znajdujemy informację: „Część ma choroby żołądka i inne (nieepidemiczne), którym okazanie pomocy medycznej przez rejonowe organizacje w drodze wyjazdów jest niemożliwe ze względu na brak personelu medycznego”.