Eureka

Autor: Paulina Nowosielska | 3 września, 2006

GEOGRAFIA

Australijska megakolizja
– Australia północna, zachodnia i środkowa, każda z tych części, należała niegdyś do innego kontynentu – przekonuje doktorantka Kate Selway z australijskiego Uniwersytetu Adelajdy, która w środkowej Australii odkryła strefę prastarej kolizji. Płynie z tego wniosek, że Australia powstała z trzech kontynentów, które spotkały się ze sobą dziesiątki milionów lat temu. To odkrycie wzbudza spekulacje na temat możliwości poszukiwań nowych złóż mineralnych na północy i w centrum kontynentu. – Około 1,64 mld lat temu, patrząc na południe z miejsca obecnego Alice Springs (środkowa Australia), można było dostrzec ocean – mówi Selway. – Wielkie siły biorące udział w tej kolizji stworzyły wulkany, które z kolei uczestniczyły w tworzeniu skorupy środkowej części Australii.

MEDYCYNA

Drapieżny przodek płetwala
Australijscy naukowcy odkryli skamieniałość groźnie wyglądającego zwierzęcia o ostrych, trzycentymetrowych zębach. I wszystko wskazuje na to, że jest to pozostałość przodka współczesnych, bezzębnych płetwali błękitnych.
Szczątki mają około 25 mln lat i należą do organizmu, który można zakwalifikować do wczesnego typu fiszbinowców. Do tej grupy należą np. współczesne humbaki czy płetwale błękitne. Żywią się one, przefiltrowując plankton z wody morskiej za pomocą fiszbinów, wyrastających z podniebienia rogowych płyt. – Ten dziwny fiszbinowiec nie miał nawet fiszbinów – mówi Erich Fitzgerald z Monash University w Australii.
– Miał za to zęby i był silnym drapieżnikiem, polującym na duże ryby, niewykluczone, że rekiny, a może nawet na inne walenie. Mierzył prawdopodobnie do 3,5 m długości.
Zdaniem naukowców, odkrycie szczątków zębatego przodka fiszbinowców liczącego 25 mln lat każe od nowa prześledzić ewolucję tych zwierząt.

TECHNOLOGIE

15 lat sieci w Polsce
15 lat temu, w sierpniu 1991 r., z Polski za pośrednictwem połączenia TCP/IP wysłana została pierwsza wiadomość elektroniczna. I właśnie to wydarzenie można uznać za moment podłączenia Polski do globalnej sieci. Pierwszą, historyczną już wiadomość wysłał Rafał Pietrak z Instytutu Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jej odbiorcą był Jan Sorensen, szef Ośrodka Komputerowego Uniwersytetu Kopenhaskiego.

GENETYKA

Ryż odporny na zalania
Hasło „żywność modyfikowana genetycznie” wśród wielu osób budzi niezdrowe emocje. Jednak ostatnie osiągnięcia zespołu amerykańsko-filipińskich naukowców z pewnością ucieszą mieszkańców rejonów, które często nawiedzają powodzie. Udało im się z jednej odmiany ryżu, wyjątkowo odpornej na długotrwałe zanurzenie pod wodą, wyizolować gen odpowiedzialny za tę cechę i przenieść go do innej, wrażliwej na nadmiar wody odmiany. To ważne, bo choć ryż rośnie w wodzie, nie może być całkowicie nią przykryty, bo szybko gnije. To odkrycie naukowców, opublikowane na łamach pisma „Nature”, ma wyjątkowo ekonomiczny wymiar. Szczególnie w krajach azjatyckich, gdzie niszczycielskie powodzie zdarzają się bardzo często. Odmiana, do której wprowadzono gen odporności na nadmiar wody, przeżywa nawet do dwóch tygodni w zanurzeniu, a potem daje duże plony.

Genetyczna ewolucja mózgu
W najnowszym numerze naukowego pisma „Nature” znalazła się informacja o tym, że naukowcy zidentyfikowali gen, który mógł przyspieszać ewolucję ludzkiego mózgu. A to oznacza, że może on po części odpowiadać za naszą wyjątkowość w świecie zwierząt. Pracę nad tym odkryciem prowadził międzynarodowy zespół naukowców kierowany przez Davida Hausslera z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Cruz. Gen udało się wyodrębnić dzięki porównaniom genetycznym ludzi, szympansów i innych zwierząt.
W jednym z badanych regionów genomu stwierdzono obecność genu HAR1F. Ekspresja tego genu następuje w komórkach nerwowych zwanych neuronami Cajala-Retziusa. Gen ten jest aktywny od 7. do 19. tygodnia ciąży. To czas krytyczny dla rozwoju kory mózgowej, kierującej złożoną działalnością organizmów. Kora odpowiada za wybitnie ludzkie umiejętności: mowę, abstrakcyjne myślenie, zdolność pisania, czytania i planowania. Po porównaniu okazało się, że gen HAR1F jest taki sam u wszystkich ssaków. Wyjątkiem są ludzie. Sekwencja cegiełek budujących ten gen różni się tylko w dwóch miejscach u kurczaka i szympansa. Tymczasem pomiędzy szympansem a człowiekiem znaleziono aż 18 różnic.

EDUKACJA

Nauki zastosowane?
Rozpoczęło się przyjmowanie wniosków o granty w drugiej edycji projektu From Research to Enterprise (Od badań do przedsiębiorczości). Adresatami tego projektu są naukowcy, którzy mają pomysł na komercjalizację wyników swoich badań. Całość realizowana jest przez Central European Initiative. Granty przeznaczone są na przeprowadzenie „studiów wykonalności” biznesowego wdrożenia wyników badań. Przy ocenie zgłoszonych projektów będzie uwzględniana m.in. atrakcyjność dla potencjalnego inwestora i wiek lidera projektu (taka osoba nie może mieć więcej niż 32 lata). Gra toczy się o dokładnie pięć grantów, z których każdy może osiągnąć maksymalnie 15 tys. euro. Central European Initiative (CEI) skupia 17 państw z obszaru centralnej Europy. Organizacja powstała w 1989 r. jako międzyrządowe forum politycznej, ekonomicznej i kulturalnej współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. Ostateczny termin składania formularzy aplikacyjnych upływa 31 października.

Willa edukacyjna
W ośmiu krajach europejskich na przełomie sierpnia i września trwa kampania na temat problemów poruszanych przez edukację rozwojową i globalną. Organizatorem akcji jest europejska sieć organizacji pozarządowych – Global Education Network. W Polsce przedsięwzięciem kieruje Polska Akcja Humanitarna, a gospodarzem naszej części projektu została Willa Decjusza w Krakowie. Od 22 sierpnia do 8 września, w ramach edukacyjnego tournée, kilkadziesiąt młodych osób z całej Europy będzie podróżowało autostopem z Rygi do Strasburga po określonej trasie. W Krakowie 27 sierpnia odbędzie się Dzień Edukacji Rozwojowej. Podczas debaty zaproszeni goście (m.in. przedstawiciele UNDP, MSZ oraz konsul honorowy Brazylii w Polsce) przedstawią problematykę krajów Południa oraz sposoby współpracy Polaków z mieszkańcami tego regionu.

EKOLOGIA

Antarktyda walczy z ociepleniem
Antarktyda skutecznie opiera się globalnemu ociepleniu. Udowodniły to dokładne analizy wszelkich dostępnych danych, a także symulacje komputerowe przeprowadzone w Centrum Badań Polarnych Uniwersytetu Stanowego Ohio. W ciągu 50 lat ani ilość corocznych opadów śniegu, ani temperatura na Antarktydzie nie zmieniły się. Klimat jest tu bardzo stabilny, a to wyjątek w coraz bardziej podgrzanym świecie. Tym bardziej że sytuacja zgoła odmienna panuje po przeciwnej stronie Ziemi, na północy. Dane satelitarne alarmują, że topnienie grenlandzkich lodowców jest teraz trzy razy szybsze niż jeszcze dwa lata temu. Takiego tempa w czarnych scenariuszach nie zakładali nawet naukowcy. Na wyspie znajduje się około 11% światowych zasobów lodu. Ich rozpuszczenie grozi podwyższeniem się poziomu mórz i oceanów o 6,5 metra.

Rejs ekologiczny
Osiem miesięcy zajmie duńskiemu statkowi „Vaederen” podróż po morzach i oceanach. Wyruszył on z Kopenhagi z badawczą misją pod nazwą „Galathea 3”. Na pokładzie ma pokaźnych rozmiarów laboratoria. Dzięki nim 35 naukowców zrealizuje 70 projektów, a podstawowym celem będzie prześledzenie zmian zachodzących w środowisku wodnym. Dookoła globu, od Grenlandii po Antarktydę, będą pobierane próbki osadów dennych i wód, zbierane rośliny i zwierzęta morskie, analizowany skład chemiczny i poziom zanieczyszczeń. Naukowców szczególnie będzie interesował wpływ klimatu na różne akweny. W wyprawę zaangażowała się także Europejska Agencja Kosmiczna (ESA). Ze statkiem współpracuje satelita Envisat, który ma badać z wysoka m.in. temperaturę powierzchni wód, poziom zazielenienia zależny od ilości planktonu. Będzie również rejestrować najdrobniejsze oznaki trzęsień ziemi i tsunami. Statek zawinie do Kopenhagi pod koniec kwietnia 2007 r., jednak już teraz naukowcy pokładają w tej podróży olbrzymie nadzieje.

PSYCHOLOGIA

Przeciwbólowa telewizja
Naukowcy z uniwersytetu w Sienie zbadali podczas zabiegu pobierania krwi poziom bólu u 69 dzieci w wieku od siedmiu do 12 lat. Podzielono je na trzy grupy. W pierwszej podczas bolesnej procedury dzieci były zabawiane przez matkę, w drugiej – oglądały kreskówki, w trzeciej grupie nie odwracano w ogóle ich uwagi od bólu. Okazało się, że najmniej bólu zgłaszały dzieci, którym pokazywano filmy animowane. Z kolei w grupie, która nie oglądała telewizji i nie była zabawiana przez matkę, poziom bólu był trzy razy wyższy. Także zabiegi matki uspokajającej i głaszczącej dziecko okazały się mniej skuteczne niż telewizja. Zdaniem naukowców, ciągle nie jest jasne, czy przeciwbólowy efekt telewizji ma związek z odwróceniem uwagi, czy też pozytywne emocje związane z oglądaniem kreskówki powodują wydzielanie naturalnych środków przeciwbólowych – endorfin.

INTERNET

Japońskie przestępstwa w sieci
Liczba przestępstw popełnionych w Japonii przy użyciu internetu wzrosła w pierwszym półroczu tego roku o 12% w stosunku do roku ubiegłego. Najszybciej rosła liczba przestępstw związanych z rozpowszechnianiem prostytucji dziecięcej.
169 internautów, o 18% więcej niż przed rokiem, próbowało umówić się z nieletnimi w celach lubieżnych. Pornografię dziecięcą zarejestrowano 97 razy, co stanowi wzrost o 43% w porównaniu z pierwszym półroczem 2005 r. Zdaniem japońskiej Krajowej Agencji Policyjnej w ciągu sześciu miesięcy wydarzyły się aż 1802 najróżniejsze przestępstwa, spośród nich 40% dotyczyło oszustw na serwisach aukcyjnych. Wśród nielegalnych włamań do sieci komputerowych, których liczba wzrosła o 34% w stosunku do okresu w 2005 r., najwięcej dotyczyło gier online.