Mediewiści

WIECZORY Z PATARAFKĄ Prawie już nie pamiętamy o sławnej koncepcji Mikołaja Bierdiajewa “nowe średniowiecze”; chyba tylko Lech Jęczmyk w “Nowej fantastyce” prowadzi felieton pod tym nagłówkiem. Można by rzec, że sprawa straciła swoją aktualność razem z wiekiem XX, ponieważ Bierdiajew łączył to określenie z nastrojami katastroficznymi końca tysiąclecia. Ale było to 80 lat temu, tysiąclecie tymczasem jakoś się skończyło, ale świat nie. Co prawda wiek XX porównywano chyba ze wszystkim – z hellenizmem, renesansem, neolitem, barokiem pod pewnymi względami słusznie. Czemu więc i nie ze średniowieczem? Ale takie porównanie już od bardzo dawna uznałem za kalekie i niekompletne, chociaż kiedyś wiele dla mnie znaczyło. Toteż z lekkim uśmieszkiem wyczytałem o “uderzającej zbieżności końca XX wieku ze średniowieczem” w słowie wstępnym od wydawnictwa Laterza do zbiorowego dzieła “Człowiek średniowiecza” pod redakcją Jacques’a Le Goffa. O nim samym pisałem już przy niejednej okazji, chyba nawet na tych łamach, a na pewno w śp. “Przeglądzie Tygodniowym”. Ostatnio pewnie to była “Historia czyśćca”. Le Goff jest specjalistą od inteligencji średniowiecznej zwłaszcza, ale nie tylko. Jego działalność wpisuje się w długą listę mediewistów, takich jak nasz Ptaśnik i Pilat, Cochrane, Dawson, Duby, Dumezil itd., itd. A zaczynał chyba od beletrystyki. Tym razem zgromadził kilku specjalistów od poszczególnych grup społecznych, między nimi naszego Bronisława Geremka, który – tak jak zawsze – lubuje się w przeróżnych włóczęgach, oprychach i prostytutkach, jednym słowem – marginesie społecznym. (To byłby tytuł dla felietonu: “Geremek i ladacznica”!). Szkice są interesujące, ale na ogół traktują o sprawach raczej nam znanych, bo już nawet w przekładach polskich pojawiło się wiele dzieł na ten temat. A mamy też (poza Geremkiem) garść ciekawych polskich specjalistów. Mało brakowało, a sam bym nim został, inna sprawa – czy “ciekawym”. Teoria specyficznych zadań, obowiązków i grzechów różnych zawodów czy “stanów” była szczególnie droga ludziom średniowiecza, zwłaszcza w pewnym okresie, ale i to cała historia. Można o tym sobie przeczytać w monumentalnym dziele Teresy Michałowskiej na przykład. Ale mnie tu interesuje przede wszystkim analogia ze współczesnością. A ona się chyba skończyła wraz z mediami, z “globalną wioską”. Pewnie można by dowodzić, że społeczność średniowieczna też taką “wioskę” miała w postaci znających łacinę, ale pozostaje kwestia proporcji. Nie to zresztą jest decydujące. Le Goff pisze, jak najsłuszniej zresztą, o poczuciu stabilności, niezmienności świata w poczuciu człowieka średniowiecza. “Jak było na początku, tak i nynie”. Czyli innymi słowy, nie istniało pojęcie postępu, czy nawet przemiany. A jeśli nawet – to na gorsze. To zresztą odwieczny ludzki obyczaj narzekania, nie tylko średniowieczny. Zwłaszcza ludzi starych, w czym zapewne wyraża się żal za minioną młodością. Latoś wszystko bywało lepsze – tego rodzaju skargi możemy usłyszeć i dzisiaj, choć oczywiście nie ma w nich odrobiny sensu. No, przynajmniej w odniesieniu do większości spraw i rzeczy. Jeszcze jeden wzgląd oddala podobieństwo średniowiecza i naszych czasów. W średniowieczu świat był zrozumiały i wytłumaczalny, bo żywa była dialektyka dobra i zła. Niekoniecznie w sensie absolutnym, manichejskim. Ale człowiek nie czuł się powołany do zgłębiania wszystkich zjawisk, można było więc złożyć to, czego nie można było zrozumieć, na niepojętą wolę Bożą, albo na diabelską intrygę. A symbolika kolorów czy liczb nie była specyficzną właściwością średniowiecza, ale występowała w dziejach zawsze i to w różnym kształcie. Nie twierdzę zresztą, że żadnych analogii nie ma. Muszą być, podobnie jak analogie z innymi fazami dziejowymi, bo nie zmienia się ani nasza biologia, ani nasza natura – jeśli coś takiego w rzeczy samej istnieje. A Geremek ze zbójem i kurtyzaną to, przyznajcie Państwo, naprawdę palce lizać. Udostępnij: Kliknij, aby udostępnić na Facebooku (Otwiera się w nowym oknie) Facebook Kliknij, aby udostępnić na X (Otwiera się w nowym oknie) X Kliknij, aby udostępnić na X (Otwiera się w nowym oknie) X Kliknij, aby udostępnić na Telegramie (Otwiera się w nowym oknie) Telegram Kliknij, aby udostępnić na WhatsApp (Otwiera się w nowym oknie) WhatsApp Kliknij, aby wysłać odnośnik e-mailem do znajomego (Otwiera się w nowym oknie) E-mail Kliknij by wydrukować (Otwiera się w nowym oknie) Drukuj