Niezależny strażnik finansów państwa

Bank centralny dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu finansowego

Bank centralny to, mówiąc najogólniej, instytucja odpowiedzialna za wartość pieniądza danego państwa. Do obowiązków banku centralnego należy emitowanie i wprowadzanie do obiegu pieniądza oraz dbanie o stabilność cen. Bank centralny realizuje politykę pieniężną. Pod tym pojęciem rozumie się wszelkie decyzje wpływające na cenę pieniądza, czyli de facto decyzje dotyczące stóp procentowych.
Bank centralny jest bankiem skarbu państwa – prowadzi rachunki państwa, przechowuje jego rezerwy dewizowe, realizuje wypłaty środków budżetowych, jakimi dysponują urzędy państwowe. Na zlecenie banku centralnego dokonywana jest spłata odsetek od zaciągniętych przez państwo pożyczek oraz wykup państwowych papierów wartościowych (bonów i obligacji), za pomocą których te pożyczki zwykle są uzyskiwane. W celu zapewnienia równowagi gospodarczej i finansowej w państwie bank centralny określa wysokość stóp procentowych (w Polsce zajmuje się tym organ banku centralnego, którym jest Rada Polityki Pieniężnej). Instrumentem służącym zapewnieniu odpowiedniej płynności w sektorze bankowym są dokonywane przez bank centralny operacje otwartego rynku. Polegają one na sprzedawaniu i kupowaniu papierów wartościowych emitowanych przez bank centralny (tak jest obecnie w Polsce) albo papierów rządowych.
Bank centralny jest też bankiem banków – banki komercyjne mają w nim rachunki, udziela on im także kredytów, określa, jakie rezerwy obowiązkowe muszą utrzymywać.
Bank centralny współpracuje również międzynarodowymi instytucjami finansowymi i bankowymi oraz organizacjami międzynarodowymi.

Tańczący z cenami

W naszym kraju bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski, instytucja niezależna od innych organów państwa. Zgodnie z art. 227 konstytucji, „Narodowy Bank Polski dba o wartość polskiego pieniądza”. Ustawa o NBP stanowi zaś w art. 3, że „podstawowym celem działalności NBP jest utrzymywanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP”. Stabilne ceny oznaczają w polityce współczesnych banków centralnych inflację na tyle niską, by nie wywierała negatywnego wpływu na decyzje gospodarcze, zwłaszcza w sprawach inwestowania i oszczędzania, podejmowane przez uczestników życia gospodarczego. W przypadku Polski celem NBP wytyczonym przez Radę Polityki Pieniężnej jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% rocznie
z dopuszczalnym odchyleniem o 1 punkt procentowy w górę lub w dół.
RPP opracowuje i realizuje coroczne założenia polityki pieniężnej. NBP wpływa też na kształtowanie rynkowych stóp procentowych za pomocą operacji otwartego rynku. Zarządza również rezerwami walutowymi państwa, inwestując je przede wszystkim w papiery wartościowe rządów oraz wiarygodnych instytucji międzynarodowych, a także lokuje w złoto. NBP obsługuje budżet państwa. Prowadzi m.in. centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki państwowych jednostek budżetowych, funduszy celowych, oraz niektórych innych podmiotów. Łącznie NBP obsługuje obecnie ok. 3750 posiadaczy rachunków, dla których prowadzi
ok. 16.290 rachunków.

Płynność, sprawność, bezpieczeństwo

NBP organizuje rozliczenia pieniężne w gospodarce, nadzoruje systemy płatności, wydaje zezwolenia na ich uruchamianie, ocenia, czy dobrze funkcjonują. Prowadzony przez nasz bank centralny system SORBNET umożliwia szybkie dokonywanie transakcji na rynkach międzybankowych. Słowem NBP dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego w Polsce.
Ważnym elementem misji NBP są działania służące upowszechnianiu wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku finansowego, podejmowaniu odpowiedzialnych decyzji finansowych, znajomości zagadnień ekonomicznych. Warto wymienić tu m.in. informacje na stronie www.nbp.pl, a także portal edukacji ekonomicznej www.nbportal.pl, konkursy na prace o tematyce ekonomicznej dla uczniów szkół ponadpodstawowych, program poszerzający nauczanie ekonomii w gimnazjach czy program stypendiów pomostowych dla młodzieży wiejskiej, zwłaszcza z rodzin byłych pracowników PGR.