Polak zdrowy z wyboru – rozmowa z prof. Antoniną Ostrowską
Wiemy, że pewne nawyki są szkodliwe, ale to nie znaczy, że chcemy ich unikać Prof. Antonina Ostrowska – socjolog zdrowia, kierownik Zespołu Badania Warunków Życia i Społecznych Podstaw Zdrowia w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Zajmuje się socjologicznymi aspektami zdrowia, chorób i niepełnosprawności. Autorka i współautorka wielu prac, m.in. „Prywatne życie z niepełnosprawnością”, „Jak żyją Polacy”, „Seks po polsku”, „Niepokoje polskie”, „Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa”. Co w stylu życia człowieka jest najważniejsze dla zdrowia? Na jakie kategorie zachowań trzeba zwrócić szczególną uwagę? – Jako najważniejsze elementy stylu życia, istotne dla zdrowia i długości życia, najczęściej wymienia się właściwe odżywianie (stosowanie się do zaleceń tzw. diety śródziemnomorskiej), aktywność fizyczną, niepalenie tytoniu, ograniczenie spożycia alkoholu i unikanie długotrwałego, przewlekłego stresu. Lista zachowań prozdrowotnych jest oczywiście dłuższa. Znajduje się na niej utrzymywanie prawidłowej wagi ciała, siedem-osiem godzin nocnego snu, stosowanie się do zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego, bezpieczne zachowania seksualne czy wykonywanie kontrolnych badań profilaktycznych. ITALIA W KUCHNI? Dlaczego akcentuje pani stosowanie się do zaleceń diety śródziemnomorskiej? Czyżby była najzdrowsza? – Powołanie się na dobrodziejstwa diety śródziemnomorskiej nie polega na zachęcaniu do wiernego naśladowania jadłospisu Włochów. Chodzi raczej o wyeksponowanie elementów szczególnie korzystnych dla zdrowia, które również odróżniają tradycyjną kuchnię polską od śródziemnomorskiej. Jest to przede wszystkim zamiana tłuszczów zwierzęcych na roślinne, ograniczenie spożycia czerwonego mięsa na rzecz ryb i owoców morza, a także wielość warzyw i owoców. Niewielkie ilości wina, zwłaszcza czerwonego, nie są także niewskazane. Proszę zwrócić uwagę, że gdy wymieniałam elementy zdrowego stylu życia, mówiłam o ograniczonej konsumpcji alkoholu, a nie o rezygnacji z niego. Jest oczywiście wiele innych diet, które choćby z powodów klimatycznych, dostępnych źródeł pożywienia czy ze względów religijnych ustanawiają wzorce konsumpcji w różnych populacjach. Dieta śródziemnomorska zasługuje jednak na uwagę z racji jej dobroczynnego działania na rzecz profilaktyki chorób cywilizacyjnych najbardziej grożących przedwczesnymi zgonami. Inne schorzenia mogą wymagać oczywiście modyfikacji tej diety. A co z fast foodami? – Serwowane tam jedzenie śmieciowe zawiera niewiele składników istotnych dla zdrowia, a często wręcz elementy szkodliwe, np. znaczne ilości tłuszczu. Powinno więc być spożywane okazjonalnie. Zbyt częste jedzenie tego rodzaju produktów, powodowane modą i reklamą, dostępną ceną i łatwością zakupu, może w dłuższej perspektywie zagrażać zdrowiu. Szczególnie problematyczne jest częste jedzenie tych produktów przez dzieci w okresie rozwojowym. Tymczasem dorośli często traktują ich kupowanie jako nagrodę czy celebrowanie szczególnych okazji. Prowadzi to do tworzenia i utrwalania u dzieci złych nawyków żywieniowych, które mogą powodować znaczne ubytki zdrowia. NIE PODJADAJ! Czyli zdrowa dieta i racjonalne żywienie są najlepszym zabezpieczeniem zdrowia? – Z pewnością są bardzo ważne. Chodzi tu zarówno o dostarczenie organizmowi potrzebnych składników odżywczych (zbalansowana dieta), unikanie tych, które są dla niego szkodliwe, jak i o nawyki związane ze sposobem odżywiania – rytmem, częstotliwością i objętością posiłków. Podkreśla się tu szczególnie wagę zjadania codziennie przed wyjściem z domu śniadania i niepodjadania między posiłkami. Który ze szkodliwych składników pożywienia jest najtrudniejszy do wyeliminowania? – Nasze gusty, upodobania, wybory i nawyki żywieniowe mają różne źródła i stąd wynikają różne rodzaje trudności związane z ich eliminowaniem. Niektóre są socjalizowane bardzo wcześnie, w młodym wieku, i kształtują wzorce żywieniowe na całe życie. Od najmłodszych lat uczymy się też gratyfikującej funkcji pewnych pokarmów (np. słodyczy). Spożywanie produktów, które traktujemy jako nagrodę lub środek poprawy nastroju, staje się elementem codziennego zachowania, a to trudno zmienić wyłącznie poprzez edukację. Niechętnie rezygnujemy z doraźnych przyjemności w zamian za odległe w czasie pozytywne skutki dla zdrowia. Jeszcze gorzej, gdy popadamy w uzależnienie. Organizm niejako domaga się od nas pewnych substancji. Niektóre preferencje w zakresie odżywiania wiążą się także ze zróżnicowanymi w poszczególnych zbiorowościach społecznych przekonaniami na temat wpływu pożywienia na funkcjonowanie człowieka. Pracujący fizycznie będą np. wybierali potrawy solidne i kaloryczne, gwarantujące siłę i wytrzymałość, choć niestety także często bogate w cholesterol. Kobiety aspirujące
