Badania dla „Przeglądu” na temat stosunku Polaków do Żydów Książki Jana Tomasza Grossa „Sąsiedzi” i „Strach” wywołały w ostatnich latach pełną emocji dyskusję na temat stosunków polsko-żydowskich. Szczególnie świeżo w pamięci brzmią echa debat poświęconych ostatniej publikacji Grossa. Ciekawym ich kontekstem jest realizowana w ostatnich latach przez środowiska ideowo spokrewnione z Prawem i Sprawiedliwością tzw. nowa polityka historyczna. Przypomnijmy, że miała ona przywrócić prawdę, przede wszystkim o martyrologii i heroizmie, w opisie dziejów Polski i Polaków w ostatnich dziesięcioleciach. W ideologii nowej polityki historycznej zabrakło jednak miejsca dla przywracania prawdy o stosunkach polsko-żydowskich i dlatego książki Grossa przez niektóre środowiska zostały przyjęte z ogromnym oburzeniem. Dyskusja wywołana zwłaszcza „Strachem” stała się inspiracją do przeprowadzenia badania, które prezentujemy poniżej. Nie pytamy respondentów ani o Grossa i jego książki, ani o stosunek do dyskusji, którą wywołały. Nie pytamy o to, kto ma w tej dyskusji rację. Pytamy natomiast o sprawy niewątpliwie kształtujące w przeszłości stosunki polsko-żydowskie, nasz obecny do nich stosunek i naszą o nich wiedzę i wyobrażenia. Badanie zostało przeprowadzone w dniach 25-29 lutego 2008 r. na 1010-osobowej próbie przez ośrodek badania rynku i opinii MARECO POLSKA we współpracy z Instytutem Badań Społecznych i Międzynarodowych Fundacji im. Kazimierza Kelles-Krauza. Czy uważa Pan/Pani, że o stosunkach polsko-żydowskich mówi się ostatnio: zdecydowanie za dużo 4,8 raczej za dużo 12,0 raczej za mało 10,3 zdecydowanie za mało 6,6 tyle ile trzeba 30,3 nie wiem/nie mam zdania 36,0 Czy interesuje Pana/Panią dyskusja o stosunkach polsko-żydowskich? zdecydowanie tak 3,0 raczej tak 15,0 raczej nie 23,7 zdecydowanie nie 21,9 trudno powiedzieć 36,4 Odpowiedzi na dwa pytania otwierające ankietę są ilustracją zainteresowania historią stosunków polsko-żydowskich, a także pewną niechęcią do rozmowy na ich temat. Ponad 45% badanych deklaruje brak zainteresowania tą problematyką. Nie jest to jednak typowa postawa wobec dyskusji na tematy związane z niedawną przeszłością. Z naszych badań publikowanych w „Przeglądzie” wynika, że brak zainteresowania dyskusją na temat PRL deklarowało niemal o połowę mniej respondentów, bo nieco ponad 19% („Przegląd”, 17.06.2007). Czy Pana/Pani zdaniem, Polacy i Żydzi w przeszłości byli dobrymi sąsiadami? tak 33,7 nie 26,3 nie wiem/trudno powiedzieć 40,0 Czy Pana/Pani zdaniem, Polacy i Żydzi w przeszłości żyli obok siebie w przyjaźni i wzajemnym zrozumieniu? tak 30,9 nie 30,2 nie wiem/trudno powiedzieć 38,9 Czy Pana/Pani zdaniem, Polacy i Żydzi w przeszłości żyli obok siebie we wzajemnej obojętności? tak 21,3 nie 39,1 nie wiem/trudno powiedzieć 39,6 Czy Pana/Pani zdaniem, Polacy i Żydzi w przeszłości żyli obok siebie z niechęcią i bez wzajemnego zrozumienia? tak 21,6 nie 36,5 nie wiem/trudno powiedzieć 41,9 Czy Pana/Pani zdaniem, Polacy i Żydzi w przeszłości żyli obok siebie z wrogością? tak 18,0 nie 39,9 nie wiem/trudno powiedzieć 42,1 Większość badanych uważa, że Polacy i Żydzi byli przed wojną dobrymi sąsiadami i żyli obok siebie w przyjaźni i wzajemnym zrozumieniu. Takie odpowiedzi wybierało ponad 30% badanych. Ponad 20% respondentów jest jednak zdania, że stosunki te cechowała obojętność, niechęć i brak wzajemnego zrozumienia. 18% jest zdania, że stosunki te były wręcz wrogie, ale przeciwny pogląd wyraża dwa razy więcej badanych, bo 39,9%. Bardzo wysoki jest odsetek osób, które uciekają w odpowiedź „nie wiem, trudno powiedzieć”. Nie jest to chyba wyłącznie problem braku wiedzy, ale także niechęci do mówienia na ten temat. To zjawisko jest charakterystyczne w odpowiedziach na wszystkie pytania naszej ankiety. Czy Pana/Pani zdaniem, przed wojną w Polsce dochodziło do prześladowania Żydów? tak 43,8 nie 23,1 nie wiem/trudno powiedzieć 33,1 Bardzo wysoki odsetek badanych, bo blisko 44%, uważa, że w Polsce przedwojennej dochodziło do prześladowania Żydów. Nie jest to niespójne z poglądami wyrażonymi we wcześniej zadanych pytaniach. Jest raczej ilustracją poglądów, że prześladowania Żydów nie były zjawiskiem dominującym i najbardziej znaczącym w stosunkach Polaków i Żydów. Czy Pana/Pani zdaniem, Żydzi podczas wojny byli bardziej prześladowani niż Polacy? zdecydowanie tak 29,7 raczej tak 28,1 raczej nie 8,4 zdecydowanie nie 4,0 nie wiem/trudno powiedzieć 29,8 Nad odpowiedziami na pytanie o losy Polaków i Żydów podczas wojny warto się zastanowić nieco dłużej. Tym razem
Tagi:
Sławomir Wiatr
