Zanim powstała „Więź”

Autor: Grzegorz Sołtysiak | 30 października, 2000

„Fronda” Tadeusza Mazowieckiego i Janusza Zabłockiego z PAX W 1955 r. doszło w PAX-ie do pierwszego dużego rozłamu. Przeciwko Bolesławowi Piaseckiemu wystąpili młodzi działacze katoliccy z Tadeuszem Mazowieckim i Januszem Zabłockim na czele. W odpowiedzi obaj zostali pozbawieni funkcji organizacyjnych i zawieszeni do czasu przeprowadze­ni samokrytyki, której notabene nigdy nie złożyli. Grupa nieposłusznych, która przeszła do historii pod nazwą „Frondy”, zaktywizowała się po Październiku 1956 r. Już 22 października jej członkowie wydali oświadczenie, w którym poparli przemiany polityczne, demokratyzację i zerwanie ze stalinizmem. Z inicjatywy Mazowieckiego postanowili powołać także Komitet Obecności Katolików, a kilka dni później po rozmowie z Władysławem Bieńkowskim, wówczas jednym z najbardziej zaufanych ludzi Władysława Gomułki, powołali do życia Ogólnopolski Klub Postępowej Inteligencji Katolickiej. W deklaracji ideowej, popierając nowe władze partii i państwa, upomnieli się jednocześnie o powrót prymasa Wyszyńskiego do Warszawy i zasugerowali zmniejszenie wpływów PAX-u. Władze przyjęły powstanie nowej organizacji z zadowoleniem; przejawem tego było przyjęcie przez Gomułkę założycieli Klubu. Jerzy Zawieyski tak opisał spotkanie z I sekretarzem KC PZPR w swoim dzienniku: ” (Gomułka) Prosił, by pomóc rządowi w uspokojeniu i uśmierzeniu nieobliczalnych wystąpień. Powitał z uznaniem naszą gotowość współdziałania w odbudowie Polski i zaznaczył, że na takim współdziałaniu w odbudowie Polski bardzo mu zależy. Jeszcze raz podkreślił, że socjalizm powinni budować wszyscy, cały naród, a więc i katolicy, nie tylko komuniści”.*¹ Atmosfera odwilży i entuzjazmu sprzyjała takim inicjatywom. W ciągu kilku miesięcy powstało 11 klubów terenowych, zaś w lutym 1958 r., choć sytuacja już była dużo gorsza dla tego rodzaju inicjatyw, wyszedł pierwszy numer miesięcznika “Więź”, z Tadeuszem Mazowieckim pełniącym funkcję redaktora naczelnego. Jak pisze historyk tego ruchu – Andrzej Friszke, to środowisko było uważane za grupę o wyraźnie lewicowym zabarwieniu i to zarówno w sensie społecznym, jak też miejsca Kościoła w świecie. Poniżej publikujemy materiały ukazujące genezę tego ruchu. Pochodzą one ze zbiorów Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL. Warszawa, 11 stycznia 1957 r.   Ściśle tajne Do Komitetu Centralnego PZPR na ręce I-go Sekretarza KC PZPR Ob. Władysława Gomułki Warszawa Niżej podpisani, reprezentujący szersze środowisko skupiające ponad trzydziestu katolickich publicystów, młodych pisarzy, naukowców oraz działaczy społecznych zwracają się o pozwolenie na wydawanie tygodnika lub innego rodzaju pisma periodycznego. (…) Jesteśmy grupą ludzi, którzy w minio­nym okresie Polski Ludowej nie milcze­li, lecz zajmowali postawę zaangażowania społecznego, którzy szukając form równoczesnej służby katolicyzmowi i socjalistycznym rozwiązaniom ustrojowym znaleźli się w Pax-ie. Na przestrzeni lat, żądając od kierownictwa PAX konsekwencji wobec głoszonych zasad, w szczególności zaś protestując przeciw antydemokratycznej linii mafijnej grupy B. Piaseckiego, zostaliśmy – część z nas w połowie roku 1955, inni później – pozbawieni możności wyrażania swych poglądów oraz jakichkolwiek realnych praw do tych form wydawniczych i pra­sowych. Nasze pisma z roku 1955 do KC, w których dawaliśmy wyraz swemu niepokojowi z powodu kierunku rozwo­ju PAX-u i monopolizowania przezeń ru­chu katolickiego oraz postulowaliśmy stworzenie możliwości działania katoli­ków o postawie prawdziwie postępowej w odrębnym środowisku – pozostały w ówczesnych warunkach bez rezultatu. Obecnie w życiu publicznym kraju istnieją dwa zasadniczo nurty społecz­nej działalności katolików /nie licząc PAX-u/. Jeden z nich wyraża Ogólnopolski Klub Postępowej Inteligencji Katolickiej pod przewodnictwem Jerzego Zawieyskiego, drugi – Tymczasowy Komitet Porozumiewawczy Działaczy Katolickich z J. Frankowskim na czele. Swoje miejsce określiliśmy w tym nurcie, który krystalizuje się wokół Ogólnopolskiego Klubu Inteligencji Katolickiej. Niektórzy z nas są współzałożycielami tego ośrodka i znajdują się w jego zarządzie. Perspektywę naszej pracy wiążemy z tym właśnie nurtem ze względów zasadniczych, ponieważ opiera on AAAswoje stanowisko na pryncypialnych podstawach ideowo-moralnych i cieszy się sprawdzonym autorytetem w szerokich kołach społeczeństwa katolickiego w Polsce. Równocześnie nie wyklucza to, lecz przeciwnie – zakłada dyskusje i swobodne ścieranie się poglądów wśród katolików. Nasza postawa ideowa wyraża się w ustosunkowaniu się do programu VIII plenum nie tylko z pozycji polskiej racji stanu, ale z pozycji uznawania za słuszne socjalistycznych rozwiązań ustrojowych i głębokiego ideowego związania się ze sprawą socjalizmu. Stawiamy sobie za zadanie przyczynianie