Bezpieczne pieniądze ze skarbca NBP

Wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej przysługuje Narodowemu Bankowi Polskiemu

Znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP są banknoty i monety. Polskie banknoty i monety po wojnie kilkakrotnie zmieniały wygląd. Nieodmiennie na ich awersie lub rewersie widniała nazwa emitenta, czyli Narodowego Banku Polskiego.
Banknoty i monety, które mamy w portfelach, weszły do obiegu wraz z denominacją złotego, 1 stycznia 1995 r. (Przeliczano „stare” złote na „nowe” w stosunku 10 000:1). Na banknotach z serii „Władcy polscy” widnieją wizerunki Mieszka I (10 zł), Bolesława Chrobrego (20 zł), Kazimierza Wielkiego (50 zł), Władysława Jagiełły (100 zł) i Zygmunta Starego (200 zł) – na coraz wyższych nominałach znaleźli się coraz później panujący władcy. Po raz pierwszy na polskich banknotach wprowadzono wtedy oznaczenia dla osób niewidomych: wypukłe figury geometryczne. Autorem serii banknotów „Władcy polscy”, podobnie jak poprzedniej, „Wielcy Polacy”, jest Andrzej Heidrich, twórca także znaczków pocztowych i ekslibrisów.

W obiegu i do kolekcji
NBP emituje dwa rodzaje monet. Pierwszy to monety powszechnego obiegu bite w wysokich nakładach, funkcjonujące w obrocie gotówkowym, których wartość określa nominał (1, 2, 5, 10, 20 i 50 gr, 1, 2 i 5 zł). Do tej grupy należą również obiegowe monety okolicznościowe o nominale 2 zł, wykonane ze stopu Nordic Gold. Drugi rodzaj to monety kolekcjonerskie, bite w niskich nakładach, przeznaczone głównie dla numizmatyków. Monety kolekcjonerskie są wykonane z metali szlachetnych – złota lub srebra i niejednokrotnie ozdobione elementami z bursztynu, cyrkonii, szkła czy drewna. Na niektórych monetach nadrukowywane są kolorowe ilustracje, symbole lub hologramy.
Ze względu na szlachetność i wartość materiałów, z jakich wykonane są monety kolekcjonerskie, ich cena emisyjna jest wyższa niż nominał. Natomiast dwuzłotówki ze stopu Nordic Gold wymieniane są po wartości nominalnej.
W ostatnich latach NBP wyemitował także pięć banknotów kolekcjonerskich upamiętniających ważne rocznice: 50 zł wyemitowane 16 października 2006 r., w rocznicę wyboru Karola Wojtyły na papieża, 10 zł z okazji 90. rocznicy odzyskania niepodległości, a także banknoty o nominale 20 zł w 200. rocznicę urodzin Juliusza Słowackiego, w 200. rocznicę urodzin Fryderyka Chopina oraz z okazji 100. rocznicy przyznania Nagrody Nobla Marii Skłodowskiej-Curie.

jeszcze lepiej zabezpieczone
W kwietniu wejdą do obiegu banknoty ze zmodernizowanymi zabezpieczeniami. Projekty graficzne zmodernizowanych banknotów nie zostały zmienione, ale zastosowanie nowych zabezpieczeń powoduje, że różnice między banknotami nowej i dotychczasowej emisji będą widoczne. Banknot o nominale 200 zł na razie nie zostanie zmodernizowany. Wszystkie obecnie używane banknoty pozostaną bezterminowo prawnym środkiem płatniczym.
Oto nowe zabezpieczenia:
10-20 zł
• Wzbogacony znak wodny
Podczas oglądania banknotu pod światło widać znak wodny przedstawiający wizerunek władcy oraz cyfrowe oznaczenie nominału „10” lub „20”. Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane.
• Nitka zabezpieczająca
Podczas oglądania banknotu pod światło zobaczymy pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „10” lub „20” i skrótem „ZŁ”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu, podobnie jak w pozostałych nominałach, został zmodyfikowany. Nitka zabezpieczająca została umieszczona w strukturze papieru, jak w poprzednich emisjach.
• Pas opalizujący
Na odwrotnej stronie banknotu został umieszczony opalizujący pas w kolorze turkusowym z cyfrowym oznaczeniem nominału „10” lub „20” i skrótem „ZŁ”. Pas jest widoczny lub niedostrzegalny w zależności od kąta patrzenia.
• Uzupełniający się druk obustronny (recto-verso)
Elementy graficzne znajdujące się na obu stronach banknotu oglądane pod światło uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu.
• Patrzenie pod kątem (efekt kątowy)
W zależności od kąta patrzenia widać jasne lub ciemne cyfry oznaczenia nominału „10” lub „20”.
• W ultrafiolecie
W promieniach UV widać kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nominału „10” lub „20” i skrótem „ZŁ”, serię i numer banknotu oraz inne wybrane elementy.

50 zł
• Wzbogacony znak wodny
Podczas oglądania banknotu pod światło widać znak wodny przedstawiający wizerunek władcy oraz cyfrowe oznaczenie nominału „50”. Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane.
• Nitka zabezpieczająca
Oglądając banknot pod światło, zobaczymy pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „50” i skrótem „ZŁ”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym.
• Królewska litera zmieniająca kolor (farba zmienna optycznie)
Wraz ze zmianą kąta patrzenia kolor stylizowanej litery „K” w koronie płynnie przechodzi z zielonego w niebieski.
• Uzupełniający się druk obustronny (recto-verso)
Elementy graficzne znajdujące się na obu stronach banknotu oglądane pod światło uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu.
• Patrzenie pod kątem (efekt kątowy)
W zależności od kąta patrzenia widać koronę lub cyfry oznaczenia nominału „50”.
• Mikroskopijne napisy
Mikrodruki to czytelne jedynie w powiększeniu napisy umieszczone na obu stronach banknotu.
• W ultrafiolecie
W promieniach UV widać kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nominału „50” i skrótem „ZŁ”, serię i numer banknotu oraz inne wybrane elementy.

100 zł
• Wzbogacony znak wodny
Podczas oglądania banknotu pod światło widać znak wodny przedstawiający wizerunek władcy oraz cyfrowe oznaczenie nominału „100”. Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane.
• Nitka zabezpieczająca
Podczas oglądania banknotu pod światło zobaczymy pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „100” i skrótem „ZŁ”, widocznym również w odbiciu lustrzanym. Nitka zabezpieczająca jest umieszczona w strukturze papieru.
• Rozeta zmieniająca kolor (farba zmienna optycznie)
Wraz ze zmianą kąta patrzenia kolor rozety płynnie przechodzi ze złotego w zielony.
• Uzupełniający się druk obustronny (recto-verso)
Elementy graficzne znajdujące się na obu stronach banknotu oglądane pod światło uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu.
• Patrzenie pod kątem (efekt kątowy)
W zależności od kąta patrzenia z prawej strony portretu władcy widać koronę lub cyfry oznaczenia nominału „100”, z lewej zaś słowne i cyfrowe oznaczenia nominału, a pomiędzy nimi skrót „NBP”.
• Mikroskopijne napisy
Mikrodruki to czytelne w powiększeniu napisy umieszczone na obu stronach banknotu.
• W ultrafiolecie
W promieniach UV widać kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nominału „100” i skrótem „ZŁ”, serię i numer banknotu oraz inne wybrane elementy.


Dotknij, popatrz, przechyl, sprawdź

Cztery zasady sprawdzania banknotów obecnej emisji

Choć większość zabezpieczeń (np. znak wodny, nitka zabezpieczająca, elementy wyczuwalne dotykiem) jest wspólna dla wszystkich nominałów, poszczególne nominały mają swoje cechy charakterystyczne: różny format, zróżnicowaną kolorystykę oraz specjalne oznaczenia dla osób niewidomych.
• DOTKNIJ banknotu i sprawdź, czy wyczuwasz:
– że papier jest sztywny i szeleszczący;
– cyfrowe i słowne oznaczenie nominału;
– portret władcy;
– podpisy Prezesa NBP i Głównego Skarbnika NBP;
– oznaczenia nominałów dla osób niewidomych (kwadrat – 10 zł, okrąg – 20 zł, romb – 50 zł, krzyż – 100 zł, trójkąt – 200 zł).
• POPATRZ na banknot pod światło i zwróć uwagę na:
– znak wodny przedstawiający wizerunek władcy, taki sam jak na przedniej stronie banknotu;
– nitkę zabezpieczającą umieszczoną w papierze banknotu – znajdują się na niej oznaczenie nominału i skrót „ZŁ”;
– recto-verso – korony wpisane w owal muszą się nakładać na siebie, tworząc pełny obraz.
• PRZECHYL banknot, a zauważysz kolejne zabezpieczenia:
– farbę zmienną optycznie (ozdobne elementy graficzne zmieniają kolor w zależności od kąta nachylenia z różowofioletowego na oliwkowozielony);
– efekt kątowy – w zależności od kąta patrzenia widoczne są jasne lub ciemne cyfry nominału (banknoty 10 i 20 zł) oraz cyfry nominału bądź korona (banknoty 50, 100 i 200 zł);
– hologram (banknot 200 zł) – w zależności od kąta patrzenia zmieniają się barwa i rysunek;
– farbę metalizowaną – przy pochyleniu banknotu widoczny jest metaliczny połysk powierzchni. Farba znajduje się po lewej (10 i 20 zł) lub prawej (50, 100, 200 zł) stronie portretu władcy.
• SPRAWDŹ dodatkowe zabezpieczenia:
– złotą folię na banknocie 100 zł;
– mikrodruki (tekst powinien być czytelny i widoczny w powiększeniu);
– elementy świecące w ultrafiolecie:
– kwadrat z oznaczeniem nominału – kolor seledynowy,
– numer serii znajdujący się po prawej stronie portretu władcy (kolor pomarańczowy),
– fragmenty tła – na stronie przedniej: seledyn i żółty (200 zł), na stronie odwrotnej: seledyn (10 zł), jasnoseledynowy (20 i 50 zł), żółty (100 i 200 zł).

W razie wątpliwości porównaj banknot z innym, co do którego masz pewność, że jest autentyczny. Możesz też poprosić o sprawdzenie autentyczności banknotu w banku.


Władcy lepiej strzeżeni

Marek Oleś – dyrektor Departamentu Emisyjno-Skarbcowego Narodowego Banku Polskiego

Dlaczego Narodowy Bank Polski modernizuje teraz zabezpieczenia banknotów?
– To jest operacja techniczna wynikająca z wymogu czasów: nowych technik i technologii. Postęp technologiczny, który dokonał się w ostatnich latach, wymaga przeprowadzenia technicznej operacji modernizacji zabezpieczeń banknotów powszechnego obiegu. Należy jednak podkreślić, że wprowadzone w 1995 r. zabezpieczenia banknotów emisji „Władcy polscy” oraz system zasilania obrotu gotówkowego funkcjonują bez zarzutu, a poziom fałszerstw znaków pieniężnych w Polsce jest niski. Celem realizowanej obecnie operacji jest zwiększenie bezpieczeństwa obrotu gotówkowego w perspektywie kolejnych lat. Dla użytkowników gotówki ważne jest również to, że nowe zabezpieczenia będą czytelniejsze.

Czy inni emitenci także wprowadzają zmiany zabezpieczeń?
– Podobne działania banki centralne podejmują cyklicznie – średnio co osiem lat. W ubiegłym roku Europejski Bank Centralny wprowadził do obiegu zmodernizowany banknot o nominale 5 euro. W tym roku wprowadzi zmodernizowany banknot 10 euro. Wcześniej nowe zabezpieczenia banknotów wprowadziły także Hiszpania – siedem lat przed wprowadzeniem euro, oraz Słowacja i Estonia – trzy i cztery lata przed wstąpieniem do strefy euro. Zmieniają się zabezpieczenia funta, dolara, dolara kanadyjskiego. Unikalność zmiany zabezpieczenia złotego polega na tym, że odbywa się ona po raz pierwszy po denominacji złotego w 1995 r. i nie należy tego wiązać z liczbą fałszerstw. Gdyby NBP spotkał się ze wzrostem liczby fałszerstw i z tego powodu podejmował działania, byłyby one bardzo spóźnione. Dawniej cykl modernizacyjny banknotów trwał 30 lat, obecnie pięć-siedem lat. To jest bardzo długi czas od momentu prac analitycznych, nie mówiąc o zaprojektowaniu nowego banknotu, do emisji nowego.

Jak często dochodzi do fałszowania polskich banknotów?
– W roku 2012 było to osiem banknotów na milion będących w obiegu. Najczęściej w tej niewielkiej liczbie były fałszowane banknoty o nominale 20 i 50 zł, a więc te, którymi bardzo często posługujemy się podczas zakupów, m.in. na bazarach i targowiskach, gdzie okoliczności nie sprzyjają przyglądaniu się banknotom.

Z jednej strony pośpiech, z drugiej przykładanie mniejszej wagi do niższych nominałów?
– Tak. Ale im wyższy nominał, tym uważniej mu się przyglądamy przy kasie. Kiedy zaś wypłacamy pieniądze z bankomatu, zakładamy – zasadnie – że są to banknoty przeliczone i przesortowane przez bank komercyjny, a więc są autentyczne. Natomiast przy wysokich nominałach ryzyko jest relatywnie wyższe, więc klient zarówno dokonuje oceny banknotu, jak i zadaje sobie pytanie, czy jest on akceptowalny, czy nie jest zniszczony. Na przykład zniszczony banknot 200-złotowy może być zakwestionowany w punkcie handlowym.

Jak długo banknoty żyją na rynku?
– To zależy od nominału. Najkrócej te, którymi posługujemy się najczęściej – 10 i 20 zł. Ich przeciętny okres funkcjonowania na rynku to półtora roku. 50-złotówki dłużej –  dwa i pół roku, a 100-złotówki – cztery-pięć lat; 200-złotówki jeszcze dłużej.

Czym będą się różniły nowe zabezpieczenia od dotychczasowych? Czy wpłynie to na wygląd banknotów?
– Zastosowane nowoczesne zabezpieczenia będą czytelniejsze dla użytkowników. Na przykład zabezpieczenie w postaci farby zmiennej optycznie, które polega na tym, że rozeta – w przypadku banknotu 100 zł – lub litera K – w przypadku banknotu 50 zł – płynnie zmieniają kolor w zależności od kąta, pod którym patrzymy na banknot. Na banknotach 10 zł i 20 zł są to pasy opalizujące widoczne lub niedostrzegalne w zależności od kąta, pod którym patrzymy na banknot. Odkryte zostanie pole po lewej stronie banknotu – jest to potrzebne m.in. do określenia stopnia jego zużycia. Dzięki temu polu banknot będzie wydawał się nieco jaśniejszy. W tym polu znajdzie się lepiej widoczny znak wodny, wzbogacony o filigran z nominałem banknotu. Wyraźniejsza będzie stylizacja korony w owalu, której część znajduje się na stronie przedniej banknotu, a część na stronie odwrotnej. Pod światło widoczna będzie cała korona.

Banknoty z nowymi zabezpieczeniami wejdą do obiegu w kwietniu. Jak przygotowuje się do tego rynek?
– Prowadzimy szkolenia głównie dla pracowników banków komercyjnych, jednostek sektora publicznego, profesjonalnych uczestników obrotu gotówkowego (firm zajmujących się przeliczaniem oraz sortowaniem znaków pieniężnych). W miarę możliwości chcemy uwzględnić w szkoleniach przedstawicieli (trenerów) dużych sieci handlowych. Drugim ważnym obszarem zainteresowania NBP jest kalibracja i dostosowanie urządzeń przyjmujących banknoty, jak wpłatomaty, parkomaty, biletomaty, automaty sprzedające napoje, kanapki itp. – na tym polu współpracujemy m.in. z firmami serwisującymi te urządzenia. W tym przypadku rola NBP sprowadza się do zainicjowania procesu, którego częścią są umowy o użyczenie banknotów do testów oraz przygotowanie zestawów testowych banknotów. Na marginesie warto wspomnieć, że nie będzie potrzebne dostosowanie bankomatów, a więc urządzeń, które wypłacają uprzednio przeliczone i posortowane banknoty.

Jak szybko po wprowadzeniu do obiegu banknotów z nowymi zabezpieczeniami zostaną wycofane z obiegu „stare” banknoty?
– Banknoty z nowoczesnymi zabezpieczeniami będą stopniowo wchodziły do obiegu od kwietnia tego roku, co oznacza, że żaden banknot z nowymi zabezpieczeniami nie może trafić do naszych portfeli przed tą datą. Operacja wymiany będzie się odbywać rutynowo, w ramach standardowych operacji zasilania banków w gotówkę oraz wycofywania zniszczonych lub uszkodzonych banknotów. Znaczące nasycenie obiegu np. banknotem 100 zł może zatem potrwać kilka lat. Od kwietnia w obiegu równolegle i bezterminowo będą funkcjonować zarówno banknoty z dotychczasowymi, jak i ze zmodernizowanymi zabezpieczeniami. Pamiętajmy też, że nie zmienią się zabezpieczenia banknotu 200-złotowego.

Czego nam, użytkownikom, nie wolno robić z banknotami i monetami?
– Lepiej powiedzieć, jak powinniśmy postępować z banknotami. Powinniśmy dbać o jakość obiegową pieniądza, ponieważ on kosztuje. Zginając banknoty, przechowując je niedbale w kieszeniach, skracamy ich czas życia, a to są koszty, które ostatecznie ponosi podatnik. Ponad 90% zysku NBP trafia przecież do budżetu państwa. A więc, jeżeli cykl życia banknotów, szczególnie niskich nominałów (10, 20 zł), jest krótki, następuje bardzo szybkie wycofywanie banknotów z obiegu i konieczność wprowadzania kolejnych serii. Proces ten w ostatecznym rozrachunku finansujemy wszyscy. A czego nie wolno robić z banknotami, to sfera zdefiniowana w regulacjach o przeciwdziałaniu fałszerstwom, przepisach Kodeksu karnego, a także ogólnie w regulacjach dotyczących praw autorskich. Są różne regulacje w różnych krajach, w niektórych niezwykle rygorystyczne, ale generalnie zabronione jest reprodukowanie, kopiowanie, powielanie banknotów, wprowadzanie tak wytworzonych banknotów do obiegu. Natomiast możliwe jest użytkowanie wizerunków banknotów – w określonej formule – w celach marketingowych czy edukacyjnych, o ile nie jest to sprzeczne z polityką informacyjną Narodowego Banku Polskiego. Trzeba pamiętać, że waluta oprócz posiadania cech czysto użytkowych jest także symbolem wizerunku kraju i dlatego należy traktować ją z szacunkiem. Niszcząc banknoty, musimy pamiętać, że co prawda NBP wymienia zniszczone banknoty na nowe, ale możemy nie odzyskać całej wartości banknotu przedstawianego do wymiany.


Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

Wkładkę przygotowali Elżbieta Soroczyńska.

Współpraca: K. Kęciek, K. Pilawski, W. Raczkowski, B. Tumiłowicz

Wydanie: 06/2014, 2014

Kategorie: ABC BANKOWOŚCI, część V

Napisz komentarz

Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy