Eureka

Autor: Aleksandra Pańko, Joanna Wielgat i Agata Gogołkiewicz | 2 marca, 2008

ZWIERZĘTA

Jeszcze zatęsknimy za rekinami

Dr Julia Baum ze Scripps Institution of Oceanography, specjalistka od rekinów Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i jej Zasobów (UICN), przypomina, że połowy rekinów na wodach międzynarodowych nie są ograniczone niemal w żaden sposób. Z tego powodu liczebność wielu gatunków zmniejszyła się już o połowę, a np. populacja głowomłota tropikalnego (Sphyrna lewini) od lat 70. skurczyła się o 95%. W tym roku gatunek ten zostanie dodany jako kolejny do czerwonej listy UICN. Rekiny giną przy okazji połowu tuńczyków i mieczników, ale i same są zabijane dla mięsa, zwłaszcza płetw, i oleju z wątroby wykorzystywanego w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym. W Europie na czele poławiaczy rekinów znajdują się Hiszpania i Francja. Co roku odławia się 100 tys. ton rekinów i płaszczek.

Przybywa słoni
Według kongijskiego Ministerstwa Gospodarki Leśnej tamtejsza populacja słoni potroiła się od 1980 r. – z 10,8 tys. do ponad 30 tys. Zdaniem ministra Henri Djombo jest to efekt skutecznej polityki ochrony. Wiadomo jednak, że część zwierząt po prostu przewędrowała z sąsiedniego Kamerunu i Republiki Środkowoafrykańskiej. Większość kongijskich słoni zamieszkuje tereny parku narodowego Odzala-Kokoua, znajdującego się na północnym zachodzie kraju.

Ciepło, ale głodno
Wyspy Crozeta, francuski archipelag w Antarktyce, to tereny lęgowe dwóch trzecich światowej populacji pingwinów królewskich (Aptenodytes patagonica). Przez dziewięć lat ekipa Yvona Le Maho z CNRS obserwowała 450 z ok. 2 mln tamtejszych pingwinów. Rezultaty publikuje magazyn „Proceedings of the National Academy of Sciences”. Ponieważ obrączkowanym ptakom trudniej poruszać się w wodzie, naukowcy użyli czipów wszczepianych pod skórę. Badacze stwierdzili także, że zaobrączkowane pingwiny mają o połowę mniejsze szanse na sukces reprodukcyjny – odchowanie zdrowych piskląt. Innym – znacznie niebezpieczniejszym – czynnikiem utrudniającym przetrwanie gatunku jest globalne ocieplenie. Im wyższa temperatura wody, tym mniej pokarmu w pobliżu miejsc lęgu. Ptaki wyprawiają się więc coraz dalej w poszukiwaniu pożywienia. Latem na 300-600 km od kolonii, zimą nawet do 2 tys. km. Wzrost temperatury górnych warstw wody zimą o 0,26 st. C przekłada się na mniejsze o 9% szanse przeżycia.

ZDROWIE

Rozpoznaj mukowiscydozę
25 lutego 2008 r. rozpoczyna się VII Ogólnopolski Tydzień Mukowiscydozy, którego celem jest edukacja na temat tej najczęściej występującej choroby genetycznej na świecie. W Polsce na mukowiscydozę cierpi ponad 1200 osób, a co roku przybywa ok. 120 nowych chorych. Niestety choroba ta często mylona jest z astmą, alergią lub nietolerancją pokarmową, co utrudnia właściwą diagnozę. Dla porównania, u nas mukowiscydoza rozpoznawana jest u dzieci w wieku ok. 3,5-5 lat, natomiast w Europie Zachodniej już w pierwszych miesiącach życia. Dlatego w tym roku organizatorzy akcji – Fundacja Pomocy Rodzinom i Chorym na Mukowiscydozę MATIO – zwracają uwagę na problem prawidłowej diagnostyki tej choroby. Do najbardziej typowych objawów choroby należy niedrożność smółkowa, nawracające zapalenia płuc i oskrzeli, polipy nosa, przewlekły kaszel. Stanowią one wskazanie do przeprowadzenia diagnostyki w kierunku mukowiscydozy. W tym tygodniu w 20 ośrodkach medycznych będzie można skorzystać z bezpłatnych telefonicznych konsultacji medycznych. Terminy dyżurów oraz listę ośrodków biorących udział w przedsięwzięciu można znaleźć na stronie www.mukowiscydoza.pl. Pod numerem telefonu (0 12) 292 31 80 i adresem e-mail: krakow@mukowiscydoza.pl przez cały tydzień 24 godziny na dobę będą udzielane informacje na temat akcji i choroby.

Tato, zadbaj o potomka
Defekty nasienia powstałe na skutek zanieczyszczenia środowiska mogą być przekazywane potomstwu. Amerykańskie badania dowodzą, że stan zdrowia ojca odgrywa większą rolę dla zdrowia przyszłych pokoleń, niż do tej pory sądzono. Testy przeprowadzone na szczurach wskazują, że uszkodzenia spermy wywołane kontaktem ze środkami ochrony roślin ujawniają się nawet przez cztery pokolenia. Zespół z Uniwersytetu Idaho badał wpływ środka grzybobójczego – vinclozoliny. U szczurów narażonych na kontakt z preparatem stwierdzono uszkodzenia i przerost prostaty, niepłodność i problemy z nerkami. Uszkodzenia te występowały także w czterech następnych pokoleniach. Naukowcy przyznają, że zwierzęta były narażone na bardzo duże dawki preparatu, podkreślają jednak, że nawet jedna toksyna powoduje defekty spermy przekazywane następnym pokoleniom. Prof. Cynthia Daniels z Rutgers University w New Jersey twierdzi, że zwiększony poziom uszkodzeń spermy zaobserwowano np. u mężczyzn pijących dużo alkoholu, natomiast nikotyna przedostawała się do płynu nasiennego i krwi: – Gdybym była młodym mężczyzną, nie piłabym dużo i nie paliłabym dwóch paczek papierosów dziennie, jeśli próbowałabym począć dziecko.

Hałas podnosi ciśnienie
Mieszkańcom okolic lotnisk hałas często spędza nocą sen z powiek. A nawet jeśli nie budzi, podnosi ciśnienie tętnicze – takie są wyniki obserwacji 140 osób mieszkających wokół czterech wielkich europejskich lotnisk, londyńskiego Heathrow, mediolańskiej Malpensy, lotniska w Atenach i sztokholmskiej Arlandy, opublikowane przez „European Heart Journal”. Poziom hałasu w sypialniach ochotników mierzono cyfrowo, a ciśnienie krwi odnotowywano automatycznie co 15 minut. Okazało się, że wzrost ciśnienia krwi jest proporcjonalny do hałasu. Przelot samolotu średnio powoduje skok ciśnienia skurczowego o 6,2 mmHg, a rozkurczowego o 7,4 mmHg. Na szczęście jest to wzrost krótkotrwały, ale jego powtarzalność może mieć szkodliwy wpływ na zdrowie sąsiadów nie tylko lotnisk, lecz także autostrad. Badania prowadzone były w ramach projektu HYENA – Hypertension and Exposure to Noise near Airports (Nadciśnienie a ekspozycja na hałas w pobliżu lotnisk) finansowanego przez Unię Europejską.

PSYCHOLOGIA

Tajemnica owczego pędu
Rzecz, wydawałoby się, dobrze znana, ale naukowcy postanowili zbadać ją dogłębnie i metodycznie. Zdaniem naukowców z uniwersytetu w Leeds, 5% członków grupy może wpłynąć na zachowanie pozostałych, i to tak, że ci nie będą nawet tego świadomi. Doświadczenia, opisane w periodyku nomen omen „Animal Behaviour”, polegały na sprawdzaniu, jak reagują ludzie swobodnie krążący po dużej sali na obecność „przewodników stada” – osób, które wcześniej otrzymały wskazówki, w jaki sposób mają się poruszać. Po pewnym czasie ci niepoinformowani nieświadomie zaczynali podążać za zorientowanymi – i to mimo zakazu porozumiewania się. Okazało się, że im większa grupa, tym mniej przywódców potrzeba. W grupach powyżej 200 osób wystarcza tylko 5%. Badania te mogą pomóc w opracowywaniu planów ewakuacji na wypadek katastrof.

TECHNOLOGIE

Nie zapomnisz o swoim telefonie

Użyteczny gadżet dla posiadaczy telefonów komórkowych proponuje firma Bluetooth. Jest to bransoletka, która dyskretnym brzęczeniem sygnalizuje przychodzące połączenie. Co więcej, reaguje podobnie, gdy oddalimy się od telefonu na więcej niż 5 m. Po pierwsze, zawsze więc zauważymy, że ktoś do nas dzwoni, po drugie – nie zostawimy gdzieś telefonu, a po trzecie – dowiemy się, że właśnie oddala się z nim złodziej. BluAlert Vibrating Bluetooth Wristband, bo tak nazywa się urządzenie, łączy się z telefonem za pomocą bluetooth, może też współpracować z systemami głośnomówiącymi w samochodzie. Czas ładowania wynosi trzy godziny, a gotowości do pracy – 100 godzin. Urządzenie kosztuje niespełna 35 funtów. Wykonana z syntetycznego kauczuku (neoprenu) bransoletka może mieć rozmiar od 19 do 24 cm. Czekamy na wersję wieczorową.

ARCHEOLOGIA

Afrykańskie ofiary z ludzi
W El Kadada, miejscowości położonej o trzy godziny jazdy od stolicy Sudanu, Chartumu, francuski archeolog Jacques Reinhold i jego żona odkryli najstarszy w Afryce dowód składania ofiar z ludzi. W grobowcu pochowanego przed 5,5 tys. lat mężczyzny państwo Reinhold odnaleźli trzy inne ludzkie ofiary, dwa psy i piękną ceramikę. Archeolodzy twierdzą, że to najważniejsze od lat 90. znalezisko z epoki neolitu na kontynencie afrykańskim. Zdaniem Reinholda jego odkrycie jest o 1000 lat starsze od znanych już z Sudanu grobów zbiorowych.
Neolit – nazywany przez Reinholda pierwszą globalną rewolucją – to okres przekształcania się myśliwych w rolników i rzemieślników, co na zawsze zmieniło strukturę społeczną. Leżące blisko Nilu żyzne okolice wioski El Kadada (północnej części współczesnego miasta Shendi) cieszyły się popularnością wśród neolitycznych osadników.

KSIĄŻKI

Co mówi ciało
Ciało jest jednym z kanałów komunikacyjnych. Jego mowę wykorzystujemy często instynktownie i tak też odbieramy ją u innych. Ale świadome rozwinięcie umiejętności rozszyfrowywania tych niewerbalnych sygnałów może otworzyć przed nami całkowicie odmienny wymiar zachowań ludzkich. Dzięki uważnemu przyglądaniu się ludziom możemy odkryć, co naprawdę myślą, czy mają szczere intencje. Innymi słowy, czy ich mowa ciała wspiera to, co mówią, czy temu przeczy. Autorka w jasny i przystępny sposób objaśnia m.in., jak interpretować poszczególne gesty i jak wykorzystywać je, by być odebranym przez otoczenie zgodnie z naszą intencją, w jaki sposób wywrzeć wrażenie, przyciągnąć i zatrzymać czyjąś uwagę oraz jak dać drugiej osobie do zrozumienia, że kłamie. W utrwalaniu wiadomości teoretycznych pomogą ćwiczenia znajdujące się na końcu rozdziałów.
Anna Jaskółka, Mowa ciała. Jak ją odczytywać i właściwie z niej korzystać, Jedność, Kielce 2007