Kłopoty z Joanną

Autor: Przegląd | 5 lutego, 2001

Dlaczego Episkopat chciał zakazać wyświetlania głośnego filmu Jerzego Kawalerowicza

Warszawa, 13 llutego 1961 r.

List Episkopatu do Ministra Kultury i Sztuki, Tadeusza Galińskiego w sprawie projekcji filmu “Matka
Joanna od Aniołów”.

Od kilku dni jest wyświetlany w kinach Stolicy i na prowincji film pt. “Matka Joanna od Aniołów”.
Film ten, reklamowany jako psychologiczny, jest w rzeczywistości agresywną i prowokacyjną propagandą antyreligijną.
Cały film ośmiesza praktyki religijne, ceremonie i modlitwy kościelne, a ma na celu zohydzić życie zakonne i stan kapłański.
Film ten w niektórych scenach jest wprost bluźnierczy – w usta rzekomo opętanych zakonnic wkłada słowa najstraszniejszych bluźnierstw przeciwko Bogu i Matce Bożej.
Film jest przesycany brudnymi sugestiami i sprośnymi aluzjami, urągającymi prawdzie obiektywnej.
Film “Matka Joanna od Aniołów” obraża uczucia religijne znakomitej większości naszego społeczeństwa. Tym gorzej, że całość jest podana w atrakcyjnej formie artystycznej.
Zdumiewającą jest rzeczą, że taki film może być wyświetlany w Polsce Ludowej. Cenzura Filmowa nie powinna takiego filmu dopuścić do wyświetlania na ekranach kin, bowiem Dekret z dnia sierpnia 1949 r. o ochronie wolności sumienia i wyznania (Dz. Ust. Nr 45, poz. 334) w art. 5 przewiduje karę do 5 lat więzienia za obrażanie uczuć religijnych, a w art. 7 § 1 takąż karę przewiduje za publiczne lżenie, wyszydzanie lub poniżanie grupy ludzi z powodu przynależności wyznaniowej.
W imieniu Episkopatu i katolickiej opinii publicznej na ręce Pana Ministra składam uroczysty protest i proszę o zdjęcie tego filmu z naszych ekranów.

W imieniu Episkopatu
Biskup Zygmunt Choromański
Sekretarz Episkopatu
Otrzymują:
1) Pełnomocnik Rządu do Spraw Stosunków z Kościołem
2) Generalny Prokurator
3) Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk
4) Sejmowa Komisja Kultury i Sztuki
5) Poselski Klub “Znak”
6) Wydział Propagandy PZPR
7) Red. Jarosław Iwaszkiewicz

Warszawa, 13 lutego 1961 r.

List Episkopatu
do Pełnomocnika Rządu do Spraw Stosunków z Kościołem
J. Sztachelskiego w sprawie projekcji filmu “Matka Joanna od Aniołów”.

W załączeniu przesyłam odpis protestu, jaki złożyłem na ręce Min. Kultury i Sztuki w sprawie filmu “Matka Joanna od Aniołów”, proszę również Pana Ministra o skuteczną interwencję.
Wyświetlanie tego rodzaju filmów ośmieszających religię jest nie tylko obrazą uczuć religijnych ludzi wierzących, lecz publicznym skandalem, który nie przynosi chluby Polsce Ludowej.
Już nieraz w rozmowach wskazywaliśmy na wzmagającą się akcję antyreligijną, cieszącą się dziwną tolerancją Władz. Film, o którym mowa, jest dowodem, że promotorzy tej akcji nie mają już innych argumentów przeciwko religii, jak tylko wyszydzanie, podłe insynuacje i znieważanie świętości.
Na ręce Pana Ministra w imieniu Episkopatu składam kategoryczny protest i proszę o spowodowanie zakazu wyświetlania tego filmu.

W imieniu Episkopatu
Biskup Zygmunt Choromański
Sekretarz Episkopatu

Warszawa, 13 lutego 1961 r.

List Sekretarza Episkopatu
do Prokuratora Generalnego PRL w sprawie projekcji filmu
pt. “Matka Joanna od Aniołów”.

W załączeniu przesyłam odpis protestu, jaki przesłałem do Ministra Kultury i Sztuki w sprawie filmu “Matka Joanna od Aniołów”.
Mam nadzieję, że Pan Prokurator, zapoznawszy się ze sprawą, pociągnie winnych do odpowiedzialności.

Biskup Zygmunt Choromański
Sekretarz Episkopatu

Warszawa, 13 lutego 1961 r.

List biskupa
Jerzego Modzelewskiego
do Prezydium Rady Narodowej miasta stołecznego Warszawy.

W tych dniach na ekrany dwóch kin warszawskich wszedł film produkcji polskiej pt. “Matka Joanna od Aniołów”.
W sprawie tego filmu, którego akcja toczy się “… gdzieś na wschodnich rubieżach Polski… w jakimś klasztorze sióstr zakonnych…” Kuria Metropolitarna Warszawska, w trosce o dobro moralne społeczeństwa, czuje się w obowiązku złożyć na ręce kompetentnych władz swój stanowczy protest.
Film ten w sposób nie licujący z powagą uczuć religijnych ludzi wierzących zniekształca życie klasztorne zakonnic, obniża postawę kapłańską, a wreszcie w fałszywym świetle przedstawia charakter modlitwy i praktyk kościelnych.
Szkodliwość filmu przejawia się w samych założeniach i tendencyjności jego twórców, w jego obraźliwym, antyreligijnym charakterze oraz w niemoralnych sugestiach, jak i w wulgarnym języku, a wreszcie w niesprawiedliwych wnioskach.
Podważając wartość służby ideałom religijnym, film ten jest w swej treści antyreligijny, a nawet antyhumanitarny.
Biorąc pod uwagę powyższe motywy, jak również opinię ludzi oglądających ten film, Kuria Metropolitarna wyraża przekonanie, że władze Prezydium wydadzą zakaz dalszego wyświetlania filmu. Żądanie to jest zgodne z przepisami prawa, które za obrażanie uczuć religijnych, jak i poniżanie ludzi z tytułu ich przynależności wyznaniowej przewiduje nawet odpowiedzialność karną.

Wikariusz Generalny
Biskup Sufragan Warszawski
Jerzy Modzelewski

40 lat temu, 9 lutego 1961 r. odbyła się premiera filmu “Matka Joanna od Aniołów”, według opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza w reżyserii Jerzego Kawalerowicza, z Lucyną Winnicką i Mieczysławem Voigtem w rolach głównych. Jest to jeden z najważniejszych filmów w powojennej historii Polski, który przyniósł rozgłos i sławę reżyserowi oraz ugruntował jego wysoką pozycję po “Pociągu”. Film był niezwykle ciepło przyjęty na Zachodzie, zarówno przez publiczność, jak też krytyków. Zdobył między innymi Srebrną Palmę w Cannes i nagrodę krytyki w Oberhausen.
Jest to tragiczna historia miłości księdza i zakonnicy oskarżonej o opętanie przez szatana. Głównymi postaciami – jak pisze Kawalerowicz – są ludzie w habitach, którzy w imię głoszonej przez religię “wielkiej miłości” zabijają miłość ludzką.
“Film jest wspaniałym, renesansowym gestem sprzeciwu, który pobudza wyobraźnię, sumienie, intelekt. To bezspornie jedno z najwybitniejszych przedsięwzięć polskiej kinematografii – pisał Bolesław Michałek wkrótce po premierze.
Film przeszedł do historii nie tylko ze względów artystycznych. Został gwałtownie zaatakowany przez władze kościelne. Biuro Episkopatu Polski do Spraw Radia, Filmu i Telewizji umieściło go nawet na indeksie i zakwalifikowało do kategorii “niedozwolonych, które wprost lub pośrednio występują przeciwko chrześcijańskim zasadom wiary i obyczajów”; co więcej, Episkopat wystosował oficjalny protest do władz z żądaniem ocenzurowania, wycofania z rozpowszechniania i ukarania winnych.
Film znalazł się zresztą w bardzo dobrym towarzystwie. Podobną reakcję Episkopatu wywołało przedstawienie “Historia o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim” w reżyserii Kazimierza Dejmka.
Jak wspomina sam reżyser: – “Matka Joanna od Aniołów” była typowana do głównej nagrody na MFF w Cannes, ale spowodowała skandal dyplomatyczno-polityczny i dostałem tylko Palmę Srebrną. Watykan, jak i potem polski Episkopat protestowali, bo uważali, że jest to film antyreligijny, jakim oczywiście nie był. Prasa francuska dużo o tych canneńskich perypetiach “Matki Joanny” pisała, była po mojej stronie, jednak jurorzy ugięli się pod presją nacisków Kościoła”.
Poniżej przypominamy pisma Episkopatu. Publikujemy je za: P. Raina, Kościół w PRL. Dokumenty, t. II 1960 – 1974, Poznań 1995, ostatni dokument pochodzi ze zbiorów prywatnych.
Grzegorz Sołtysiak
Józef Stępień