Jeżeli demokracja ma przetrwać, nie mogą rządzić nami autorytarni politycy, którzy ją zarzynają Afera taśmowa po raz kolejny ukazała kulisy polskiej polityki i po raz kolejny rewelacje te kwitowane są przez niektórych bon motem „żelaznego kanclerza”, który twierdził, że nie powinno się wiedzieć, jak się robi politykę, tak jak niepotrzebna nikomu jest wiedza o robieniu kiełbasy. Myślę, że Bismarck byłby nie tylko zdziwiony, ale wręcz zaszokowany, gdyby powiedziano mu, że w demokratycznej Polsce stanie się głównym autorytetem w określaniu tego, czym jest demokracja. Obawiam się, że ci, którzy na serio powołują się na to niezbyt zresztą wyrafinowane powiedzenie, zapominają, czym jest demokracja. Nie jest to system, w którym rządzą rzeźnicy, choćby produkowali najlepsze kiełbasy. Jest to ustrój, w którym rządzi lud. Ponieważ ta mało skomplikowana prawda jakoś nie dociera do świadomości wszystkich, warto ją wciąż przypominać. Ta prosta formuła od czasów starożytnej Grecji była dyskutowana oraz na różne sposoby precyzowana i bez jej urzeczywistnienia nie ma sensu nazywać jakiegokolwiek ustroju politycznego demokracją. Nie są więc demokracją rządy ekspertów, niezależnie od tego, jak bardzo byliby kompetentni w swoich dziedzinach wiedzy. Nie są też demokracją rządy grup ludzi bogatych lub politycznie wpływowych, nawet jeżeli prezentują zróżnicowane programy polityczne i szukają dla nich poparcia ludu. Oligarchia nie jest demokracją, choć oczywiście może ją udatnie imitować. Lud ma prawo wiedzieć Afera taśmowa daje bezpośredni wgląd w mechanizmy władzy w naszym kraju i prowokuje wręcz do pytania, czy Polska jest wciąż państwem demokratycznym. Nie ma tutaj znaczenia, dlaczego i w czyim interesie nagrania zostały dokonane. Pojawia się uderzająca analogia z faktami ujawnionymi przez Snowdena. Nie wiemy i pewno nigdy nie będziemy tak naprawdę wiedzieć, co kierowało tymi, którzy zdecydowali się działać w obu przypadkach. To, co jest jednak najważniejsze, to ujawnienie starannie ukrywanych sekretnych sposobów rządzenia i manipulacji społeczeństwem. Analogia między obiema aferami jest tak uderzająca, że chyba tylko potężne mechanizmy obronne pozwalają tym samym ludziom, którzy bronili Snowdena, lekceważyć czy wręcz dyskredytować naszą aferę taśmową jako jedynie prowokację służb specjalnych. Jeżeli na serio myślimy, że lud rządzi, to oczywiście ma on prawo wiedzieć, jak w jego imieniu rządy są sprawowane. W tym momencie zresztą działa kulejąca skądinąd metafora rzeźnicka. Wbrew temu, co mówił Bismarck, mamy prawo wiedzieć, jak robiona jest kiełbasa, czy przestrzegane są normy i zachowana higiena. Jeżeli nie odmawiamy tego ludziom, jak możemy odmawiać wiedzy w najważniejszych dla nas wszystkich sprawach? Wiedzy, bez której nie ma władzy, władzy ludu. W tym momencie pojawia się poruszany często przez obrońców rządu wątek, że podsłuchane rozmowy miały charakter prywatny – ot, po prostu spotkania przyjaciół przy kieliszku, które zostały podstępnie nagrane. Naruszono więc prywatność niczemu niewinnych osób. Wydaje mi się, że takie wyjaśnienie jest żałosne. O tym, czy coś jest prywatne, czy publiczne, decyduje nie to, czy rozmowa odbywa się w parlamencie, czy przy kieliszku, ani to, czy jest to spotkanie przyjaciół, czy zupełnie obcych sobie ludzi. Decyduje natomiast przedmiot rozmowy i jej konsekwencje. Jeżeli przy kieliszku wina omawiane są takie sprawy jak deficyt finansowy państwa, wymiana konstytucyjnego ministra czy projekty ustaw, to chyba rozpaczliwym „wciskaniem kitu” jest próba przekonania społeczeństwa, że były to miłe pogawędki starych czy nowych przyjaciół, którzy wesoło się przekomarzali, popijając wino. Protesty wzmacniają demokrację Najważniejszym jednak elementem afery taśmowej i rozmów, które ujawniono w jej trakcie, jest mechanizm zmiany władzy. Wybitny polski, choć pracujący w Stanach Zjednoczonych, teoretyk demokracji Adam Przeworski powiedział kiedyś, że rdzeniem demokracji jest to, że jest ona szczególnym systemem, w którym rządzący mogą utracić władzę. W obszernych statystycznych badaniach porównawczo-historycznych pokazał, że to zupełnie nowe zjawisko, które pojawiło się dopiero w latach 50. XX w. Przedtem nawet w systemach formalnie demokratycznych w 95% przypadków rządzący wygrywali kolejne wybory. Wyjaśnienie tego faktu jest stosunkowo proste: rządziły elity oligarchiczne, które potrafiły zapewnić sobie pożądane wyniki wyborów. Niekoniecznie musiały i zwykle nie były to ordynarne fałszerstwa wyborcze. Odpowiednio skonstruowany system wyborczy, dominacja w mediach, poparcie intelektualistów, niedopuszczanie do kręgów elit politycznych „intruzów”, np. przez odpowiedni
Tagi:
Leszek Koczanowicz
