Rozpadła się strategia – rozmowa z prof. Jackiem Raciborskim

Autor: Robert Walenciak | 9 października, 2011

W Europie wraca czas lewicy. A w Polsce?

Co się dzieje na lewicy? Dlaczego SLD zablokował się i przestał rozwijać?
– Obraz nie jest jeszcze jasny. Nieco więc spekulując, uważam, że Sojuszowi nie powiódł się manewr, który zapowiadał się nie najgorzej, mianowicie powrót do otwartej strategii, do inkorporowania wszystkich środowisk, które mają cechy lewicy. Podjęto go na początku tego roku, po wyborach prezydenckich, i wydawało się, że ma szansę powodzenia. Można powiedzieć, że w cichy sposób wracała koncepcja Lewicy i Demokratów, choć pewnych partnerów już nie było… Dało się zauważyć sondażowe wzmocnienie SLD, który w wiarygodnym sondażu OBOP osiągnął 18%.
Tamten manewr z przełomu roku to był przypadek czy…
– Z jednej strony, myślę, że przekonano się po wyborach samorządowych, które dla Sojuszu były porażką, że strategia polegająca na tym, że na lewicy jest SLD i nic więcej, że można się tylko przyłączyć, i to bez żadnych warunków, przynosi klęskę.
W następnych miesiącach wydawało się, że SLD poszukuje otwarcia i jednocześnie pilnuje, by na lewicy nie pojawił się żaden mocny konkurent. Rozpad tej strategii nastąpił tuż przed układaniem list wyborczych, kiedy dość niekorzystne sondaże wywołały nerwowość, kiedy odepchnięto osobistości wcześniej zaproszone. Nie wiem, jakie były umowy, co komu obiecano, ale czy pamięta pan ten miesiąc krzyku w telewizji, kiedy co chwila ktoś komunikował, że został oszukany?
Pamiętam.
– Godnie przekazał to potencjalnym wyborcom Jan Widacki na łamach „Przeglądu”. Byli i inni. W pewnym momencie oznajmił to Oleksy…
Wanda Nowicka…
– Wcześniej Martyniuk, potem Biedroń, potem Czarzasty… W ten sposób załamała się cała wcześniejsza strategia. To tworzyło już bardzo niezdrowy klimat. O swoje upomniał się aparat. Skoro nie wchodzimy w żadne koalicje, wszystko jest nasze – argumentowano.
Kierownictwo SLD nie wytrzymało nacisku aparatu?
– Kierownictwo nie zadbało o osobistości. Nie wyciągnięto wniosków z tego, że w wyborach samorządowych SLD przegrał z PSL. Poświęciłem niedawno godzinę i prześledziłem listy Sojuszu we wszystkich okręgach. Z grona kilkuset osób znam 20-30, a wydawało mi się, że nieźle znam tę partię. Konflikty i zamęt otworzyły lewicowe pole dla konkurentów.
Czyli Palikota.
– Palikot brutalnie wszedł na to pole i sieje spustoszenie. Mimo że projekt jest niepoważny, ryzykowny dla wyborców. Nie jest to oferta dojrzała, nie wspiera jej organizacja, wszystko jest przypadkowe i niespójne. To się nie skończy poważną, stabilną partią. Niemniej jednak dla lewicy to cios.
Bo zabiera wyborców?
– Trudno oszacować, ilu… Widać jednak, że kiedy Palikot zaczął krzepnąć, Sojusz dosłownie zanurkował. Czyli największy błąd SLD polegał na tym, że dopuścił, by na jego grunt wkroczył awanturnik. Zna pan to – w „18 brumaire’a Ludwika Bonaparte” Marks pisze, że narodowi i kobiecie nie wybacza się tej chwili nieopatrzności, kiedy lada awanturnik może dopuścić się na nich gwałtu.
Czy jest w Polsce zapotrzebowanie na lewicę, skoro ludzie odwracają się od lewicowej partii?
– Jest. Tylko problem w tym, że w Polsce strukturalizacja polityczna nie następuje w wymiarze lewica-prawica. Tak jest od czasu, gdy pękło złożenie się podziału tzw. postkomunistycznego z podziałem na lewicę i prawicę.
Że postkomuna to jednocześnie lewica, a post-„Solidarność” – prawica.
– Nie tylko dziedzictwo było paliwem tego podziału, lecz także typ postulatów, typ programu itd. Ten podział był dla SLD bardzo korzystny wyborczo. Tymczasem dynamikę polskiej polityce zaczął nadawać konflikt PO-PiS. I w ten sposób lewica przestała być jedną z zasadniczych stron polaryzacji. Opozycja lewica-prawica stała się drugoplanowa. Choć jest społecznie zakorzeniona i wyrasta z rzeczywistych konfliktów.
Ale dziś to PiS przejęło rolę reprezentanta wykluczonych!
– Niezupełnie! Lewica europejska jest jednak integralna. Postulaty obyczajowe i światopoglądowe typu dopuszczalność aborcji, eutanazja, świeckość państwa łączą się z przekonaniami o obowiązkach państwa w sferze gospodarczej, z postulatami równości, z żelaznym postulatem socjaldemokracji dotyczącym podatku progresywnego: bogaci powinni płacić więcej. Tymczasem w Polsce to się rozerwało. I dlatego PiS nie może zająć miejsca autentycznej lewicy i dobrze wyrazić tych konfliktów, które tkwią w samej rzeczywistości społecznej. PiS przekształca konflikty na tle ekonomicznym w konflikt symboliczny – narodowy, religijny itp. Nazywa je nieadekwatnie i wytwarza jedynie pozór rozwiązania.
Że oto biedni, religijni Polacy są poniżani przez bogatych, liberalnych, z wielkich miast…
– Przecież to karykatura. Natomiast trafną diagnozę problemów współczesnego kapitalizmu ma socjaldemokracja zachodnioeuropejska. Proszę zwrócić uwagę, jak wielką wagę przywiązuje się w niej do tego, co się nazywa walką ze społecznym wykluczeniem czy też zabiegami o integrację, spójność społeczną. Owszem, to jest trochę biurokratyczna nowomowa, ale przecież odnosi się do elementarnych postulatów wyrastających z rewolucji francuskiej, postulatów równości, idących dalej niż formalna równość wobec prawa. Proszę zwrócić uwagę, jaka jest skala nierówności w Polsce! Zbliżamy się do USA pod względem nierówności dochodowych mierzonych indeksem Giniego. Ten wskaźnik jest już w Polsce wyższy niż w Niemczech, we Francji, nie mówiąc o Szwecji. Jak tak dalej pójdzie, Polska upodobni się do niektórych państw południowoamerykańskich, gdzie bardzo wąska oligarchia kumuluje wielki procent dochodu, są nieprzebrane masy biednych i wąski, wątły środek.
O tym też w Polsce trochę się mówi.
– Trochę! A jak się mówi? Sporo elementów z haseł lewicy przejęły inne ugrupowania. Prawica PiS-owska mówi o wykluczonych. Prawica liberalna mówi o konkurencyjności, wolności, ale i prawach naturalnych. Natomiast integralna lewicowa opcja jest wypychana z dyskursu publicznego.
Potem zaś PiS obniża podatki najbogatszym, a PO forsuje ustawę utrudniającą dostęp do informacji. A prawicowi publicyści przekonują, że lewica jest w odwrocie.
– A przecież jest odwrotnie. W Europie wraca fala lewicowa. Socjaldemokraci najprawdopodobniej wygrają najbliższe wybory we Francji i w Niemczech, przegrają pewnie w Hiszpanii, ale wygrają we Włoszech.
Co w takim razie jest problemem? Że nie ma formacji, która by to artykułowała i umiała rozmawiać z wyborcami?
– Powody są różne. PO to partia dość sprawna w rządzeniu, umiejąca zarządzać konfliktami, Polska jest w okresie niebywałej koniunktury – zbieramy żniwa i transformacji, i członkostwa w Unii. Platforma umiejętnie też żywi PiS, podsyca konflikt z nim, aby podtrzymać wygodną dla obu partii strukturalizację sceny politycznej. Na to wszystko nałożyły się wspomniane już błędy SLD i te, które Sojusz popełnia w kampanii. Ale to już temat na inną rozmowę.

Prof. Jacek Raciborski, socjolog, kierownik Zakładu Socjologii Polityki Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor lub współautor 12 książek i kilkudziesięciu artykułów naukowych. Ostatnio opublikował książki poświęcone problematyce elit rządowych III RP i praktykom obywatelskim Polaków.