Czy młody faraon zginął podczas wypadku na polowaniu?
Tajemnica wreszcie została rozwiązana – twierdzi Zahi Hawass, wybitny archeolog egipski. Tutanchamon nie został zamordowany, lecz odniósł śmiertelną ranę podczas łowów. Runął z rozpędzonego rydwanu i złamał kość lewego uda. Wdało się zakażenie krwi, lekarze byli bezradni. Nie ma potrzeby snuć dalszych przypuszczeń na temat śmierci młodego władcy.
Hawass, medialny czarodziej i dyrektor Najwyższej Rady Starożytności Egiptu, wystąpił w dokumentalnym filmie „Tutanchamon. Tajemnice chłopięcego króla”, wyemitowanym 30 października przez brytyjski kanał telewizyjny Channel Five. W filmie przedstawiono wyniki najnowszych badań mumii faraona i jego grobowca.
Tutanchamon jest jednym z najsłynniejszych królów Egiptu, a przecież za swego życia dokonał niewiele. Nie zdążył, umarł w 19. roku życia. Ale jego grobowiec, nietknięty przez grabieżców, odnaleziony został w 1922 r. przez ekspedycję Howarda Cartera. Sensacyjne odkrycie zelektryzowało świat. Także w Polsce pojawiły się barwne opisy i wierszyki w rodzaju:
Ja jestem Tutenchamen
Świat mi powiedział amen
Żyłem przez krótką chwilę
W gorącym kraju nad Nilem…
Złota maska faraona stała się jednym z symboli starożytnego Egiptu.
Szybko zaczęto się zastanawiać, dlaczego młody władca, wychowany w luksusie, otoczony przez dworzan, medyków i żołnierzy czuwających nad jego życiem i snem, w tak młodym wieku odszedł
do krainy zmarłych.
Czy do zgonu doprowadziła dziedziczna choroba, czy też Tutanchamon zginął z rąk mordercy? Ta ostatnia hipoteza wydawała się tym bardziej prawdopodobna, że król panował w niezwykłym okresie w dziejach Egiptu. Był władcą z XVIII Dynastii i objął tron po Echnatonie, słynnym faraonie heretyku (być może bezpośrednio po Echnatonie królem został Smenchkare, lecz nie żył długo). Echnaton (Achenaton) stał się płomiennym prorokiem nowej religii. Nakazał pozamykać świątynie Amona, Ptaha, Re i innych pradawnych bóstw Egiptu. Wprowadził kult Atona, boga słonecznego dysku. Niektórzy widzieli w tym zdumiewającym władcy krzewiciela monoteizmu i prekursora Mojżesza.
Faraon rozkazał zbudować na pustyni nowe miasto, Achetaton (Horyzont Atona, obecnie Amarna), w którym przebywał ze swoim dworem. W Achetaton oddawano cześć nowemu bogu, a wierni faraonowi żołnierze tłumili wszelki opór. Zdaniem niektórych naukowców, w Achetaton panowała atmosfera obozu koncentracyjnego. Nie jest jasne, jaki był stopień pokrewieństwa Tutanchamona z faraonem heretykiem. Brytyjska egiptolog Joyce Tyldsley uważa, że Tutanchamon był synem Echnatona i jednej z królewskich małżonek, imieniem Kija, nie można wykluczyć jednak innych możliwości (siostrzeniec lub kuzyn). Tutanchamon (wtedy noszący imię Tutanchaton) wstąpił na tron w wieku dziewięciu lat, około 1332 r. p.n.e. Wziął za żonę Anchesenpaaton, córkę Echnatona, być może swą siostrę przyrodnią. Oboje przez trzy lub cztery lata rządzili z Amarny, ale rzeczywistą władzę sprawował z pewnością sędziwy wezyr Ai, wpływowy dygnitarz na dworze Echnatona, być może ojciec Wielkiej Królewskiej Małżonki faraona reformatora, pięknej Nefertiti. Ai nosił tytuł „Najstarszy Syn Króla”, pozornie honorowy, lecz świadczący, że uznawano go za następcę Tutanchamona. Pozornie nieoczekiwanie faraon odrzucił religię swego poprzednika i przeniósł się wraz z dworem do Teb, tradycyjnej stolicy, będącej ośrodkiem kultu Amona. Zmienił imię na Tutanchamon i przywrócił dawne wierzenia. Na „steli restauracyjnej” młody faraon
opisywał opłakany stan
kraju, który musiał naprawić: „Kiedy Jego Wysokość stał się królem, świątynie bogów i bogiń, od Elefantyny aż po bagna Delty, popadły w ruinę, ich sanktuaria zostały opuszczone i porosły zielskiem, ich kaplice jak gdyby nigdy nie istniały… Cały kraj był przewrócony do góry nogami, a bogowie odwrócili się od niego plecami”.
Tutanchamon, a raczej dostojnicy rządzący w jego imieniu, zdawał sobie sprawę, że religia Echnatona nie ma wielu zwolenników, a masy konserwatywnie nastawionych Egipcjan oczekują przywrócenia dawnych bogów, którzy jako jedyni mogą ocalić kraj przed chaosem. Po powrocie do dawnych kultów sytuacja ustabilizowała się. Faraon rozpoczął budowę nowych świątyń, lecz zaskoczyła go śmierć. Nie tylko historycy zastanawiali się, dlaczego Tutanchamon zmarł, gdy tylko osiągnął wiek, w którym mógł samodzielnie sprawować rządy. Czyżby ktoś pomógł mu zejść z tego świata? Sądzono, że badania mumii pomogą rozwiązać tę zagadkę.
Doczesne szczątki faraona są w fatalnym stanie. Ekipa Cartera rozczłonkowała mumię, aby wydobyć ją z trumny. W 1925 r. prof. Douglas Derry uwolnił martwego króla z bandaży nasyconych żywicą, posługując się gorącymi nożami, co dopełniło dzieła zniszczenia. Derry ustalił, że faraon był drobnym mężczyzną mającym około 1,63 cm wzrostu. W 1968 r. brytyjscy naukowcy z Liverpoolu prześwietlili mumię faraona wewnątrz grobowca. Ich badania wykluczyły dawną teorię, zgodnie z którą młody władca zmarł na gruźlicę. Za to na rentgenografii w miejscu, w którym głowa łączy się z karkiem, zidentyfikowano obszar zaciemniony, być może ślad zadanego od tyłu śmiertelnego ciosu. Widać było też fragment kości tkwiący wewnątrz czaszki. Zagadki tych domniemanych obrażeń nie wyjaśniły kolejne prześwietlenia mumii, dokonane w 1978 r. przez ekspertów z Michigan. Zdawały się jednak potwierdzać tezę, że Tutanchamon był wątłym, chorowitym władcą, do tego być może z poważną wadą kręgosłupa, tak że prawie nie mógł obracać głową.
Nie tylko historycy snuli spekulacje, kogo można oskarżyć o morderstwo. Własne śledztwo dotyczące wydarzeń sprzed 33 wieków przeprowadzili nawet byli agenci FBI, Greg Cooper i Mike King. Pierwszym podejrzanym był oczywiście wezyr Ai, który po śmierci młodego króla wstąpił na tron. Wskazywano jednak także na wysokiego dowódcę wojskowego Horemheba. Po zaledwie czteroletnich rządach Ai to właśnie Horemheb został faraonem.
Bezlitośnie prześladował pamięć
po Echnatonie i jego religii. Horemheb z pewnością żywił nienawiść do całej rodziny władcy heretyka. Być może nakazał uśmiercić Tutanchamona, którego uważał za niepoprawnego odszczepieńca od tradycyjnych wierzeń. Wśród potencjalnych zabójców znalazła się też królewska małżonka, która także przyjęła nowe, „religijnie słuszne” imię – Anchesenamon. Urodziła dwie martwe córeczki i być może była gorzko rozczarowana, że „chorowity” faraon nie może spłodzić zdrowego potomka. Wiadomo, że Anchesenamon była ambitną kobietą. Po śmierci Tutanchamona wysłała posłów do króla Hetytów z prośbą, aby któryś z jego synów przybył ją poślubić i zostać faraonem. Hetycki książę Zannanzasz rzeczywiście wyruszył w drogę, jednak zginął z rąk morderców. Czyżby Anchesenamon zabiła Tutanchamona, by znaleźć lepszego ojca dla swych dzieci?
Wszystkie te hipotezy należy odłożyć do lamusa. Dowiodły tego badania mumii tomografem komputerowym, przeprowadzone na początku 2005 r. przez grupę naukowców egipskich z Zahim Hawassem na czele.
W ciągu 15 minut tomograf wykonał
17 tysięcy zdjęć.
Okazało się, że nie ma śladów ciosu zadanego w głowę. Fragment kości czaszki został obluzowany przez balsamistów. Kręgosłup króla nie był zdeformowany. Władca był zdrowy, dobrze odżywiony i wyższy, niż uprzednio przypuszczano – miał 170 cm wzrostu. Nowoczesna technika pozwoliła ustalić, że dziwny przedmiot zagrzebany w piasku to prawdopodobnie penis faraona, do tej pory uważany za zaginiony.
Analizy tomograficzne wykazały uszkodzenia dolnej części lewej kości udowej, powstałe być może na skutek upadku. Jeden z uczestników badań, renomowany szwajcarski ekspert i mumiolog Frank Rühli, wyjaśniał: „W wyniku pęknięcia kości prawdopodobnie zostało rozerwane ważne naczynie krwionośne. Takie obrażenia często występują wśród jeźdźców. Bez antybiotyków czy operacji faraon po kilku dniach zmarł na zakażenie krwi”.
Ostatnie badania przyniosły jeszcze więcej dowodów, że Tutanchamon nie był słabeuszem, lecz tryskającym energią młodzieńcem, entuzjastą polowań z rydwanu, jak przystało faraonowi. W grobowcu znaleziono gorset, ochraniający dolną część ciała króla podczas karkołomnej jazdy. Odkryto także setki grotów strzał, takich, które zostały już wystrzelone, odnalezione i zebrane do ponownego użytku. Rydwany Tutanchamona z pewnością często śmigały po polach i pustyni, świadczy o tym zużycie osi i kół, a także odnalezione na nich ślady smaru. „To były rydwany łowieckie, a nie bojowe”, podkreśla dr Nadia Lokma z Muzeum Kairskiego. W królewskim grobowcu złożono rumianki i bławatki, które kwitną tylko wiosną. Proces balsamowania trwał około sześciu tygodni. Można wywnioskować, że faraon uległ śmiertelnemu wypadkowi w grudniu lub styczniu, a więc podczas zimowego sezonu łowieckiego. Zahi Hawass uważa, że tajemnicę śmierci Tutanchamona można uznać za wyjaśnioną. Nie wszyscy zwolennicy teorii morderstwa dali się jednak przekonać. A jeśli to woźnica, działający na zlecenie wrogów króla, znienacka zepchnął monarchę z pędzącego rydwanu? Wątpliwości zapewne pozostaną. Od listopada tego roku zwiedzający grobowiec Tutanchamona w Dolinie Królów w Tebach Zachodnich będą mogli jednak oglądać mumię tego władcy, która po raz pierwszy zostanie wystawiona w klimatyzowanej gablocie z pleksiglasu.
