Kozacy – rozbójnicy i żołnierze Wojna w Ukrainie sprawiła, że Polacy zainteresowali się historią sąsiadów. Zwłaszcza że nasi przodkowie żyli niegdyś w jednym państwie – Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Kim byli zamieszkujący Zaporoże i Dzikie Pola Kozacy? Skąd się wzięli i czy ostatecznie zniknęli z kart historii? Słowo kozak znane było już w średniowieczu. W spisanym w Kaffie (obecnie Teodozja na Krymie) w XIII w. rękopisie Codex Cumanicus oznaczało ono stróża lub wartownika. W używanych na terenach dzisiejszej Azji Środkowej językach tureckich kozakami nazywano ludzi wolnych, niezależnych, a także rozbójników, awanturników, bezdomnych i wygnańców. W XVI- i XVII-wiecznych dokumentach państwa rosyjskiego pojęcie kozak zarezerwowane było dla przodków dzisiejszych Kazachów. Określało ono nie tyle status społeczny czy grupę etniczną, ile zajęcie. Początki kozaczyzny – w polskim i ukraińskim rozumieniu – sięgają XV w. i związane są z południowo-wschodnimi kresami ówczesnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, które po zawarciu w roku 1569 unii lubelskiej weszły w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ogromne, niemal bezludne tereny nad Dnieprem przyciągały szukających poprawy losu chłopów, zbiegów, rozbójników, zubożałych szlachciców i liczących na dobry zarobek kupców. Ziemia była żyzna, władza państwowa – iluzoryczna. Tak powstała rządząca się własnymi prawami, wieloetniczna i wielowyznaniowa społeczność, która nie uznawała żadnej władzy zwierzchniej. Ówczesne kresy Rzeczypospolitej przypominały znany z hollywoodzkich filmów Dziki Zachód. Nawet ich nazwa była podobna – Dzikie Pola. Czajką na Stambuł Początkowo Kozacy mieli jednego wroga – to Tatarzy krymscy, którzy w poszukiwaniu łupów zapuszczali się na zajmowane przez nich tereny. By im się przeciwstawić, Kozacy organizowali się w zbrojne oddziały, które z czasem w poszukiwaniu zdobyczy same zaczęły się zapuszczać na tereny Chanatu Krymskiego i imperium osmańskiego. Wielką sławę zyskały ich morskie wyprawy. Mające do 20 m długości i 4 m szerokości drewniane łodzie, zwane czajkami, obsadzone załogą liczącą 20-30 Kozaków, docierały aż na przedmieścia Stambułu. Napastnicy rabowali i palili wszystko, co wpadło im w ręce. Pierwszym sławnym dowódcą kozackim był kniaź Dymitr Wiśniowiecki, zwany Bajdą, starosta czerkaski i kaniowski, słynny awanturnik. Ze względu na odwagę i zdolności organizacyjne zyskał wśród Kozaków duży autorytet. W latach 1553-1555 ufortyfikował na Dnieprze wyspę o nazwie Mała Chortyca, dając początek Siczy Zaporoskiej – warownemu obozowi, który pełnił jednocześnie funkcje administracyjne. Dymitr Wiśniowiecki dowodził wieloma wyprawami łupieżczymi na Krym i ziemie należące do Osmanów. W 1563 r., podstępnie zwabiony i schwytany przez hospodara wołoskiego Stefana Tomżę, został wraz z polskim szlachcicem Janem Piaseckim przekazany sułtanowi Sulejmanowi Wspaniałemu jako dar. Ten kazał ich zgładzić. Powieszony na haku Wiśniowiecki, jak głosi legenda, po trzech dniach został dobity z łuków, gdyż Turcy nie mogli znieść wyzwisk, którymi obrzucał Mahometa. Pamięć o nim przetrwała w ukraińskich dumkach i legendach. Na przełomie XVI i XVII w. rządzący Rzecząpospolitą nie mogli się zdecydować, jak traktować Kozaków. Na rozległych terenach dzisiejszej Ukrainy powstawały ogromne latyfundia należące do polskich, litewskich i ruskich magnatów, których nazywano królewiętami. Ostrogscy, Wiśniowieccy, Potoccy, Koniecpolscy, Pacowie i Mniszchowie posiadali własne armie, a nawet prowadzili własną politykę zagraniczną. Kozaków postrzegali jako element buntowniczy i najchętniej uczyniliby z nich chłopów. Natomiast polscy królowie i część światłej szlachty rozumieli, że włączenie ich do obrony południowo-wschodniej granicy przyniosłoby krajowi wielkie korzyści. Pojawili się oficjalnie uznani przez władze za żołnierzy Kozacy rejestrowi, którzy otrzymywali żołd. Kozackie wojsko największą sławą okryło się w 1621 r. w trakcie obrony Chocimia przed Turkami. 30-tysięcznym korpusem dowodził hetman Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny. Wniósł on wielki wkład w zwycięstwo nad Osmanami, lecz w tym samym roku zmarł w Kijowie od ran odniesionych w czasie wojny. Kozacy latami domagali się od Rzeczypospolitej powiększenia rejestru, czyli liczby uznanych przez władze żołnierzy, którym przysługiwały prawa równe szlacheckim. Domagali się też akceptacji ich samorządu oraz pewnej autonomii. Z powodów finansowych ówczesna Polska nie była w stanie spełnić pierwszego warunku. Przeciw wolnościom kozackim byli królewięta i szlachta, która nie życzyła sobie rozciągnięcia jej przywilejów na „hultajstwo”. Prowadziło
Tagi:
Aleksander Domogarow, Azja, Azja Środkowa, Bohdan Chmielnicki, Codex Cumanicus, Dniepr, Dzikie Pola, geopolityka, Hej, Helmuth von Pannwitz, Henryk Sienkiewicz, Hetmanat, historia Azji, historia Europy, historia Rosji, historia społeczna, historia Ukrainy, I RP, Imperium Osmańskie, Iwan Bohun, Iwan Mazepa, Jan Matejko, Jan Piasecki (szlachcic), Jeremi Wiśniowiecki, Jermak Timofiejewicz, Jerzy Chmielnicki (hetman kozacki), Jerzy Hoffman, Juliusz Słowacki, Kaffa, Karol XII Wittelsbach, Kazachowie, Kijów, Koniecpolscy, Kozacy, Kozacy dońscy, Kozacy tereccy, kultura polska, kultura rosyjska, kultura ukraińska, Maciej Kamieński, Mała Chortyca, Mniszchowie, Morze Czarne, Ostrogscy, Pacowie, Piotr Doroszenko, Piotr I Wielki, Piotr Kalniszewski, Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny, Piotr Krasnow (ataman), Piotr Tekeli, polityka historyczna, Potoccy, powstanie Chmielnickiego, relacje polsko - ukraińskie, relacje polsko-rosyjskie, relacje polsko-tureckie, Rosja carska, Rostów nad Donem, rosyjski imperializm, Rzeczpospolita Obojga Narodów, Sicz Zaporoska, sokoły (pieśń), społeczeństwo, Stambuł, Stanisław Tomża, step czarnomorski, Sulejman Wspaniały, Teodozja, Trylogia Sienkiewicza, Turcja, Ugoda perejasławska, Ukraina, Wasyl Buturlin, Wielkie Księstwo Litewskie, Wiśniowieccy, XIX wiek, XVI wiek, XVII wiek, XVIII wiek, Zaporoże
