Bank banków i państwa

Autor: Przegląd | 23 listopada, 2015

Ustalając poziom stóp procentowych, bank centralny może wpływać na gospodarkę

Dewiza Narodowego Banku Polskiego brzmi: „Dbamy o wartość pieniądza”. Wynika ona ze zobowiązania zapisanego w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustaw o Narodowym Banku Polskim i Prawa bankowego. Artykuł 227. Konstytucji RP stanowi, że Narodowy Bank Polski jest centralnym bankiem państwa. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej, czyli m.in. kontrolowania podaży pieniądza na rynku, podejmowania decyzji dotyczących wysokości stóp procentowych czy regulacji kursu walutowego.

Organy NBP

Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej (RPP) oraz Zarząd NBP. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek prezydenta RP na sześć lat. Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą prezes NBP jako przewodniczący oraz dziewięć osób wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów, powoływanych na sześć lat, w równej liczbie przez prezydenta, Sejm i Senat. Co roku RPP ustala założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez rząd projektu ustawy budżetowej. A w ciągu pięciu miesięcy od zakończenia roku budżetowego RPP składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

Takie usytuowanie banku centralnego i jego organów gwarantuje mu niezależność, zapewniającą stabilność pieniądza. NBP nie może np. na zlecenie rządu lub parlamentu dodrukowywać pieniędzy w sytuacji deficytu budżetowego ani ustalać stóp procentowych w zależności od polityki finansowej państwa.

Decyzje o stopach

Stopy procentowe, o wysokości których decyduje RPP, są jednym z instrumentów oddziaływania banku centralnego na rynek. Wysokość stóp wyznacza m.in. oprocentowanie depozytów i kredytów. Podnosząc stopy procentowe, RPP zaostrza politykę pieniężną i jednocześnie schładza gospodarkę, ponieważ wywołuje to podwyżkę oprocentowania w bankach komercyjnych – kredyty stają się wówczas droższe, ale jednocześnie wzrasta oprocentowanie depozytów. Jeśli natomiast bank centralny obniża oprocentowanie, w ślad za nim robią to także banki komercyjne, co pobudza gospodarkę, gdyż zachęca klientów do zaciągania niżej wówczas oprocentowanych kredytów. Depozyty stają się wtedy mniej atrakcyjne z powodu niższych odsetek.
Poprzez zmiany poziomu stóp procentowych bank centralny może wpływać na wielkość obiegu pieniężnego, stopę inflacji, produkcję i zatrudnienie.

Rachunki państwa i banków

NBP obsługuje tylko budżet państwa. Prowadzi rachunki bankowe rządu i realizuje zlecenia płatnicze centralnych instytucji państwowych, funduszy celowych państwa oraz państwowych jednostek budżetowych.

NBP wspiera działalność banków, mając na celu zapewnienie bezpieczeństwa zgromadzonych w nich depozytów oraz stabilność sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Swoimi działaniami bank centralny wpływa na płynność banków komercyjnych, wysokość stóp procentowych oraz efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego.

Bank emisyjny

Narodowy Bank Polski jest jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze Polski. Wprowadzenie nowego znaku pieniężnego odbywa się na podstawie zarządzenia prezesa NBP ogłaszanego w Monitorze Polskim. W zarządzeniu zostają określone: termin wprowadzenia do obiegu i wielkość emisji oraz wzór i wartość nominalna znaków pieniężnych, a w przypadku monet także stop, próba i masa. Ostatnia nowa emisja nastąpiła w kwietniu 2014 r., gdy bank centralny wprowadził do obiegu banknoty o nominale 10, 20, 50 i 100 zł ze zmodernizowanymi zabezpieczeniami (w obiegu znajdują się równolegle banknoty ze starymi zabezpieczeniami). Kolekcjonerów interesują monety i banknoty okolicznościowe upamiętniające ważne wydarzenia, postaci historyczne, twórców kultury, miasta polskie, przyrodę naszego kraju. Można je kupić m.in. w serwisie aukcyjnym Kolekcjoner na portalu NBP (www.nbp.pl).