Ludzie sieją, jak popadnie. Nikt się nie zna na nowoczesnym rolnictwie. Uprawia się według starych wierzeń Korespondencja z Paragwaju – A ta wielka cebula? Skromny wybór warzyw zielenieje rozłożony w niewielkie stosiki na stole z białego plastiku. Obok piętrzą się talerzyki z sushi i bułeczkami na parze ze słodkim nadzieniem z czarnej fasoli. Mężczyzna w białym fartuchu i ze szpachelką w dłoni czyści energicznie czarną blachę do smażenia. – Cebula? – odwraca natychmiast głowę, podczas gdy jego prawa ręka nie ustaje w zeskrobywaniu resztek jedzenia przywierających do niedoskonałości metalu. – Jaka cebula, proszę pana? To drugi dzień targów organizowanych corocznie w miejscowości La Colmena, japońskiej kolonii w sercu Paragwaju. Data wydaje się sprzyjać wysokiej frekwencji: wolne dni zaraz przed Wielkanocą. Ale w tym roku intensywne deszcze pokrzyżowały plany sprzedawcom i klientów jest jak na lekarstwo. Przyjezdny, który pytał o cebulę, wskazuje palcem w kierunku długich, ciemnozielonych liści wyrastających bujnie z niewielkiej, białej główki. – To nie cebula. To por, proszę pana. Mango i chrust Niedzielny poranek, droga krajowa numer 3, która przecina departament San Pedro, rozciągając się z północy na południe i odwiedzając po drodze niewielkie Azoteý. W okolicach Cruce Libertad, a nawet nieco bardziej na północ, po obu stronach drogi wyrastają dwa rzędy domów: kolumny budynków, które zdają się nie mieć końca. W sektorach uboższych na skraju asfaltu pojawiają się stoiska z pieczoną wołowiną, kiełbaskami i sopa paraguaya. W sąsiedztwach zamożniejszych można trafić na przydomowe sklepiki z ich ograniczoną gamą produktów, ale zawsze oblepione od ziemi aż po dach plakatami i logo sieci telefonii komórkowej i producentów napojów gazowanych. Domy wyglądają na skromne, ale zadbane. (…) Przed domem w fotelu siada mężczyzna. Żona przykuca na drewnianym taborecie obok. Właśnie kończy swoją turę picia tereré (popularny w Ameryce Południowej napój, który przyrządza się na zimno z liści ostrokrzewu paragwajskiego). Córka wyciąga rękę, by przejąć tykwę i napełnić naczynko lodowatą wodą przechowywaną w termosie. Brat siedzi obok z nosem wlepionym w telefon. Nikt się nie porusza, jakby z obawy, by przypadkiem nie wychylić się z bezpiecznej przestrzeni cienia wprost w palące promienie słońca. Teraz proszę pomnożyć sobie tę scenę przez tysiąc. – Problem, z jakim borykali się imigranci – powiedział Tadeusz Nita, potomek Polaków, kiedy opowiadał o pierwszych doświadczeniach swojej rodziny na transatlantyckiej ziemi – polegał na zdobyciu sadzonek manioku. Według Nity Paragwajczycy nie mieli zwyczaju przechowywania żywności: okoliczne lasy obfitowały w owoce i dzikie zwierzęta, więc nie trzeba było martwić się o pożywienie na zapas. – Liczyli tylko, ile zjedzą w ciągu roku. Jeśli dziennie rodzina zjadała bulwy z jednej rośliny manioku, przygotowywali 365 sadzonek, ani jednej więcej – zapewniał mnie Nita. – Mieli dokładnie tyle, ile potrzebowali, więc nie mogli odstąpić sadzonek imigrantom, bo zabrakłoby dla nich samych. (…) Ojciec Andrzej z Mbaracayú: – Jakiś czas temu pracowały z nami dwie siostry misjonarki: jedna z Włoch, druga tutejsza, z Paragwaju. Latem Włoszka zabrała się za przetwory z mango: kompoty, dżemy itd. Paragwajka patrzy na nią i pyta, po co to robi. Przecież następnego dnia, mówi, też będzie mango na drzewie. No tak, a zimą? – odpowiada tamta. Na co Paragwajka odparowuje: zimą będą pomarańcze i mandarynki. – Paragwaj-raj, mówiło się – wspominał także Nita z uśmiechem – bo tu nie ma głodu, nie ma zimna. Wszystko rośnie samo – zapewniał – bez wysiłku. Masz żyzną glebę, sprzyjający klimat i wody pod dostatkiem. – Moja rodzina nie miała ziemi – opowiada Katia, która przygotowuje chimarrão (znacznie bardziej pylista, brazylijska odmiana yerba mate) dla klientów rolniczej instytucji finansowej – ale pamiętam, że nasi sąsiedzi, również imigranci brazylijscy o niemieckich korzeniach, mieli własne pole i o siódmej rano byli tam już w komplecie – zapewnia. – Całą rodziną: rodzice i dzieci, każdy z motyką w ręce. A Paragwajczyk? Ha, plaga z tych Paragwajczyków! – proszę sobie wyobrazić: Paragwajczycy plagą w Paragwaju. – Paragwajczyk siedział przed domem i siorbał yerba mate! W tygodniach poprzedzających moją wizytę padało
Tagi:
Ameryka Łacińska, Ameryka Południowa, cebula, chimarrão, ekologia, Globalne Południe, GPS, Itapúa, kolonializm, korekcja typu RTX, La Colmena, literatura podróżnicza, mango, maniok, Marian Mazalewski, Mbaracayú, neokolonializm, owoce, papaje, Paragwaj, Paragwajczycy, Pastoreo, Polacy za granicą, Polonia latynoamerykańska, pracownicy rolni, Radio Paí Pukú, reportaż, rewolucja agrarna, rolnictwo, rolnicy, Sprzedani. Reportaże z peryferii, środowisko naturalne, Tadeusz Nita, tereré, trzcina cukrowa, Trzeci Świat, uprawa warzyw, Victor Hugo, warzywa, Wojciech Ganczarek, yerba mate
