Samorząd – raz na pięć lat

Autor: Robert Walenciak | 2 kwietnia, 2024

Odchodzi pokolenie Solidarności, zastępowane przez pokolenie samorządności. Ze styropianu są już tylko niedobitki

Prof. Jarosław Flis – socjolog, profesor UJ, badacz komunikowania politycznego i zachowań wyborczych

Późno ruszyła kampania samorządowa.
– Wszystko trochę się opóźniło. Całkiem niedawno były wybory parlamentarne, później długie przekazywanie władzy, zajęło to dwa miesiące, potem święta i ferie… I jakoś tak zeszło. Mamy krótką kampanię. Jeżeli ktoś prowadził ją cały czas, pięć i pół roku, teraz zbiera owoce. Natomiast ci, którzy dwa miesiące temu przypomnieli sobie, że zbliżają się wybory, mają trudniej.

Ale i tak się porejestrowali.
– Na razie jest tak, że jeśli patrzy się na liczbę kandydatów na wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, którzy się zarejestrowali, prawie nie widać ubytków w stosunku do poprzednich wyborów. Co jest zaskoczeniem. Sam się spodziewałem, że będzie znaczący spadek. Po pierwsze, kalendarz polityczny sprawia, że najbliższe wybory parlamentarne są za trzy i pół roku, w związku z czym nie ma sensu przypominać się wyborcom w wyborach samorządowych. Po drugie, wprowadzenie dwukadencyjności powinno spowodować zmniejszenie liczby kandydatów. Bo wielu pretendentów, zamiast stawać naprzeciw popularnego burmistrza, woli poczekać, aż będzie musiał odejść.

Tak jest w Ciechanowie. Tam obecny prezydent nie ma kontrkandydata. Ale to będzie jego druga kadencja, więc za pięć lat nie będzie mógł startować.
– Podobnie jest w Stargardzie, mieście prawie 60-tysięcznym, w którym również nie ma konkurenta. Z drugiej strony – rekord w Krakowie, dziewięciu kandydatów! To też można wytłumaczyć – kiedy nie startuje urzędujący do tej pory wójt, burmistrz czy prezydent, zwykle tych kandydatów jest więcej, bo każdemu się wydaje, że łatwiej wygrać. Jest jeszcze jeden czynnik wpływający na kandydatów, bierze się on trochę ze spadku dobrego samopoczucia PiS. Bo normalnie PiS było takim etatowym malkontentem, który rzucał wyzwanie lokalnym partiom władzy.

Ile znaczy szyld?

Wszędzie wystawiało swojego kandydata.
– Ale teraz PiS jest poobijane i z trudem zbiera się do kolejnej rundy. Nie ma tego zapału, który miało nie tylko pięć lat temu, ale i 14 lat temu. Wtedy było standardem, że PiS próbuje nawet tam, gdzie są małe szanse. A tym razem próbuje wyraźnie mniej. Zwłaszcza pod własnym szyldem.

W mniejszych miejscowościach PiS nie ma, za to powstały komitety lokalne, z których startują ludzie tej partii.
– W 2018 r. na masową skalę robiła to opozycja. Zjawisko jest dość stare i jak najbardziej racjonalne. Płacimy za odziedziczony po PRL antypartyjny resentyment. Pokazujemy to w raporcie na stronie Fundacji Batorego „Panu burmistrzowi to już dziękujemy”. Przygotowaliśmy go wspólnie z prof. Ireneuszem Sadowskim z PAN. Prof. Sadowski wyliczył tam bardzo dokładnie, uwzględniając wszystkich tych, którzy startowali przynajmniej dwa razy, że jeśli pierwszy raz się wygrało, to pozbycie się za drugim razem szyldu ogólnopolskiej partii daje dodatkowo 8 pkt proc. W zasadzie wypada więc się dziwić, że ci, którzy wystartowali i zdobyli władzę w poprzedniej kadencji, startują dalej pod starym, partyjnym szyldem. Przypuszczam, że jeśli nic się nie zmieni, to tendencja, by sprawując już władzę, startować z komitetu lokalnego, będzie narastać.

A coś może się zmienić?
– Po tych wyborach będziemy mieli pięć lat na dyskusję nad stanem samorządów. Mam nadzieję, że ktoś na serio, na podstawie analiz, a nie anegdot, zajmie się tym, co zmienić w systemie, by konkurencja na szczeblu samorządowym była jak najzdrowsza i mobilizująca. Bo działania podejmowane przez PiS, a wcześniej przez PO, samorządowej konkurencji nie służą.

Zasada dwóch kadencji na stanowisku burmistrza, wójta, prezydenta nie pomoże w naprawie?
– Myślę, że dwukadencyjność wyląduje w koszu. To sztuczna bariera. Po trzeciej kadencji władzę utrzymuje zaledwie co czwarty burmistrz. To minimalnie więcej niż w przypadku posłów. Możemy to porównać, spoglądając na burmistrzów, wójtów i prezydentów miast wybranych w roku 2006 oraz posłów wybranych w roku 2007. Co było 12 lat później? Tylko 21% posłów nadal było posłami i tylko 25% włodarzy gmin i miast dalej było wójtami, burmistrzami, prezydentami. Wynik niemal identyczny. Do tego jeszcze burmistrzowie częściej przegrywają, a posłowie – częściej rezygnują. Lub są „rezygnowani”. Czyli jest większa szansa, że wyborcy pozbędą się burmistrza niż posła.

PiS za silne i za słabe

Tak jesteśmy nieufni wobec samorządowców?
– Nie, po prostu ludziom odbija! To jest władza jak każda inna i dobra jej jakość, dobra o niej opinia bierze się stąd, że jak komuś odbija, da się go odsunąć. Przychodzi nowy. I zanim jemu odbije, jeszcze zrobi coś dobrego. Słyszałem opowieść specjalisty od PR, który w sporym mieście na Śląsku pomagał jednemu z kandydatów w wyborach wysadzić z siodła prezydenta miasta. Udało się! I po zwycięstwie ten nowy prezydent miasta swoim najbliższym współpracownikom, którzy pomogli mu wygrać, powiedział tak: a wiecie co, jak mi się zacznie robić tak jak temu poprzedniemu, to weźcie mnie kopnijcie w tyłek! No i po roku, jak mu się zaczęło tak robić, to żadna z tych osób już nie pracowała.

W takim razie samorządy są lepsze niż system centralistyczny.
– Oczywiście, że są lepsze. Bo w systemie centralistycznym nic nie dałoby się z tym zrobić. Jak odwołać? Przewaga samorządu polega nie na tym, że działa genialnie, bo przychodzi tu lepszy sort ludzi, tylko na tym, że czuje on na plecach oddech konkurencji. I jak coś idzie nie tak, jak komuś zaczyna odbijać, to zawsze znajdzie się ktoś, kto potrafi wysadzić go z siodła. Zorganizuje sobie ekipę, dogada się z partiami… To nie jest wielka sztuka wysadzić z siodła urzędującego burmistrza. Sztuką jest wysadzić urzędującego prezydenta w dużym mieście.

Dlaczego?
– Bo przechył ogólnopolski sprawia, że wszystko jest zablokowane. Przyczyniło się do tego PiS ze swoją wrogością wobec innych partii. Przez długie lata było w dużych miastach w opozycji – za słabe, żeby wygrać, ale za silne, żeby dopuścić skuteczną konkurencję. W związku z tym np. w Krakowie Jacek Majchrowski pomimo bardzo słabych ocen zawsze był wybierany w drugiej turze. Bo jak w drugiej turze startował kandydat PiS, to mieszkańcy Krakowa nie mieli już żadnych wątpliwości, że Majchrowski, jaki jest, taki jest, ale broni miasta przed „strasznymi siepaczami Ziobry i Kaczyńskiego”. Niezależnie od wszystkiego na niego oddawali głos jako na mniejsze zło. Inna rzecz, że teraz znalazł się Łukasz Gibała, który swoją pozycję sobie wychodził i jest faworytem.

A Platforma nie zatrzyma Gibały?
– Sama PO nie ma większości. A nawet jeśli do drugiej tury wejdzie jej kandydat Aleksander Miszalski, to przecież wyborcy PiS na złość Platformie zagłosują na Gibałę. W czym problem?

Cały tekst można przeczytać w „Przeglądzie” nr 14/2024, którego elektroniczna wersja jest dostępna dla posiadaczy e-prenumeraty

r.walenciak@tygodnikprzeglad.pl

Fot. Krzysztof Żuczkowski