Przypuszczenie, że Mieczysław F. Rakowski nie był zwolennikiem Okrągłego Stołu, wydaje się nieprawdopodobne, bo nikt we władzach PZPR nie dał tyle dowodów chęci zreformowania ustroju co on. Rozstrzygającym argumentem powinna być przeprowadzona przez jego rząd ustawa o wolności gospodarczej, będąca przecież oczywistym zerwaniem z socjalistycznym czy komunistycznym – jeśli kto chce – ustrojem społeczno-gospodarczym. Jak zatem należy odnieść się do wątpliwości, jakie w tej sprawie są wysuwane? Andrzej Gdula, jeden z członków ekipy, której gen. Wojciech Jaruzelski zlecił przygotowanie koncepcji reformy zrealizowanej w końcu w postaci Okrągłego Stołu, twierdzi, że Rakowski pozostawał „poza tym układem negocjacyjnym, sztabem i rozmowami z opozycją. (…) Uważał, że naprawi gospodarkę i będziemy rozmawiać, ale z innych pozycji”. Gdula dodaje, że rozwiązując Stocznię Gdańską, Rakowski „zablokował Okrągły Stół na wiele miesięcy” („Gazeta Wyborcza”, 7-8 lutego 2009). Nie ma powodu wątpić w to świadectwo, ale trzeba wyjaśnić, dlaczego Rakowski zajął takie stanowisko, i zapytać, kto wówczas miał rację. Działania gospodarcze jego rządu niosły ze sobą niebezpieczeństwo hiperinflacji nie tylko z powodu koniecznego urealnienia cen, ale także – jeśli dobrze zapamiętałem ówczesną opinię Grzegorza Kołodki – nadmiernych planowanych wydatków. Dla zagadnienia, jakie tu rozważam, ten przejściowy problem nie ma znaczenia. Istotne jest to, że Rakowski miał obliczony na kilka lat ogólny program reform gospodarczych i politycznych, pod tym kątem dobrał sobie współpracowników, wśród których wyróżniał się Mieczysław Wilczek. Miał prawo liczyć, że kierownictwo partii w realizacji tego projektu mu nie przeszkodzi. Przeszkodziło jednak, przekreślając jego plany, a tym samym też korzyści polityczne, jakie po paru latach mogłaby, a nawet musiała przynieść wolność gospodarcza. Andrzej Gdula bardzo się myli, moim zdaniem, gdy mówi w cytowanym wywiadzie: „Okazało się, że rachuby Rakowskiego to mrzonki, że nie uda się odblokować gospodarki”. Za krótko to trwało, żeby coś się mogło stanowczo okazać, a jeśli chodzi o zablokowanie gospodarki, to przyczyną był – jak określił to Lech Mażewski – przywilej veta dany robotnikom, a wykorzystywany przez „Solidarność” do prowadzenia polityki „nic o nas bez nas w sprawach gospodarki”, czyli do blokowania cen. Ten przywilej veta nie był jednak zrządzeniem opatrzności, lecz faktem wytworzonym politycznie i w takim też trybie mógł być unieważniony. Alternatywa była następująca: albo władza, która weszła już na drogę śmiałych reform, przywróci gospodarkę wolnorynkową, poczeka na pojawienie się klasy wolnych producentów, pozwoli na wolność druku, umożliwi powstanie partii wyrażających autentyczne dążenia społeczne i na ukoronowanie przemian przeprowadzi wolne wybory, albo urządzi Okrągły Stół, czyli odda władzę nieprzytomnie wrogiej „Solidarności”, a ta całą zasługę zmiany przypisze sobie, tych zaś, którzy jej władzę przekazali, uzna za obrońców komunizmu, zdrajców narodu i będzie ich prześladować, upokarzać, ograniczać w prawach obywatelskich i sądzić przez dwadzieścia lat i dłużej. (Jednego tylko nikt nie przewidywał: że odwet będzie trwał 20 lat). Tak rysowały się możliwości w roku 1988. Rakowski jako nowy premier wolał pierwszą możliwość, szybko jednak zorientował się, że skoro otworzono przed „Solidarnością” możliwość legalizacji, nie ma ratunku przed drugą. Skoro los tak chce, on, jeden z pierwszych reformatorów, nie może pozostać poza głównym nurtem przemian. Jest więc zupełnie zrozumiałe, że Rakowski złościł się, gdy mówiono o nim jako o przeciwniku Okrągłego Stołu, bo przecież temu rozwiązaniu się nie przeciwstawiał. Prawdą jest także, że gdyby to od niego zależało, obrałby inną, naturalniejszą drogę. Zapytano kiedyś generała Wojciecha Jaruzelskiego, dlaczego stać go było na całkowitą zmianę ustroju politycznego, a nie było go stać na zmianę systemu gospodarczego (ustawa o wolności gospodarczej tylko na krótki moment poprzedziła zmianę polityczną, tak iż można mówić, że należały obie do jednego pakietu). Inaczej mówiąc: dlaczego można było zrobić więcej, a nie można było zrobić mniej. Wyjaśnienia Generała były bardzo ciekawe; układały się w następującą odpowiedź: w ustroju socjalistycznym (czy komunistycznym, jak mówią obecnie) prawie do samego końca trzeba było przestrzegać normy ideologicznej. Z punktu widzenia tej normy to, co zdrowemu rozsądkowi wydaje się łatwiejsze, było trudniejsze, a to, co wydaje się trudniejsze, było łatwiejsze. Normą komunizmu jest negacja wolnego rynku
Tagi:
Bronisław Łagowski
