Działaniom na rzecz klimatu musi towarzyszyć przemyślana polityka społeczna i regionalna
Od 2 do 14 grudnia w Katowicach odbywa się 24. sesja Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, w skrócie zwana COP24. Dyskusjom w trakcie tego forum będą się przysłuchiwać także przedstawiciele związków zawodowych, w tym Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych. Uważamy, że decyzje, które zostaną podjęte w trakcie tej konferencji, będą miały wpływ na rynek pracy, pracowników oraz warunki życia obywateli. Na COP24 przedstawiciele państw będą dyskutować o sposobie wdrożenia porozumienia paryskiego, globalnej umowy poświęconej przeciwdziałaniu zmianie klimatu i skutecznemu ograniczeniu globalnego ocieplenia, zawartej podczas COP21. W porozumieniu przyjęto długoterminowy cel, polegający na ograniczeniu do 2050 r. wzrostu średniej temperatury na świecie poniżej 2°C względem poziomu z okresu przedprzemysłowego oraz kontynuowaniu wysiłków utrzymania wzrostu globalnej temperatury poniżej 1,5°C w horyzoncie do 2100 r.
Polskie wyzwania w obszarze polityki klimatycznej są szczególne z uwagi na silne oparcie gospodarki na paliwach kopalnych. Osiągnięcie przez Polskę celów porozumienia paryskiego będzie zatem wymagało pogodzenia działań na jego rzecz z potrzebą utrzymania bezpieczeństwa energetycznego kraju, wzrostu gospodarczego, zwiększenia innowacyjności i krajowej konkurencyjności gospodarki, a także wsparcia w procesie transformacji konkretnych regionów. Według OPZZ przekształcanie gospodarki w niskoemisyjną powinno się wiązać z odpowiednio przygotowaną polityką społeczną, w szczególności związaną z ochroną miejsc pracy i wsparciem socjalnym. Warto bowiem pamiętać, że Polska jest sygnatariuszem Rezolucji Organizacji Narodów Zjednoczonych Agenda 2030. Akceptując Agendę, państwa zobowiązały się m.in. do prowadzenia działań na rzecz ograniczania ubóstwa oraz urzeczywistnienia w gospodarce godnej pracy. Realizację celów proekologicznych należy zatem połączyć z wypełnianiem celów zrównoważonego rozwoju.
Transformacja gospodarki w niskoemisyjną oraz zdolną wytwarzać zrównoważoną i nowoczesną energię po przystępnej cenie nie stoi w sprzeczności z tworzeniem dobrej jakości miejsc pracy. Należy więc zadbać, aby działania na rzecz klimatu nie odbywały się kosztem praw pracowniczych, a gospodarki niskoemisyjne były sprawiedliwe dla wszystkich. Aby tak się stało, konieczne jest włączenie w realizację polityki klimatycznej opracowanych przez międzynarodowe struktury związków zawodowych zasad sprawiedliwej transformacji (just transition) Dzięki temu działaniom na rzecz klimatu będzie towarzyszyć przemyślana polityka społeczna i regionalna. Tylko wtedy społeczne koszty transformacji gospodarki będą najniższe. Fundamentem sprawiedliwej transformacji jest zagwarantowanie prawa pracowników do godnej pracy. Zasady sprawiedliwej transformacji, zakładające współodpowiedzialność, solidaryzm i właściwe wsparcie dla wszystkich pracowników w regionach i branżach poddawanych zmianom, są ważnym elementem programu OPZZ na lata 2018-2022 i były promowane także na forum Rady Dialogu Społecznego.
Ograniczanie emisyjności gospodarki bez przygotowania na to rynku pracy stworzy wiele problemów społecznych, uderzających w rezultacie we wzrost gospodarczy, a w konsekwencji ograniczy skuteczność samej polityki klimatycznej. Dlatego tak ważna jest dbałość o ochronę istniejących miejsc pracy i troska o tworzenie nowych, zwłaszcza w przemyśle. Silna rola przemysłu w gospodarce jest bowiem kluczowa dla funkcjonowania innowacyjnej gospodarki, absorpcji nakładów na badania i rozwój, rozwoju sektora usług oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Przemysł i branża surowcowo-energetyczna, choć kluczowe dla powodzenia działań przekształcających gospodarkę w niskoemisyjną, nie powinny być jedynymi branymi pod uwagę. Musimy pamiętać, że działania na rzecz klimatu mogą dotyczyć także innych działów gospodarki, m.in. rolnictwa, przemysłu spożywczego oraz transportu.
Transformacja gospodarki w niskoemisyjną powinna zostać połączona z wdrożeniem instrumentów przygotowujących pracowników do uczestnictwa w przyszłym rynku pracy. To zadanie dla polityki publicznej, która zapewni pracownikom bezpieczeństwo poprzez aktywne działania polityki rynku pracy oraz silną ochronę socjalną. Kluczowe są odpowiednie szkolenia dla pracowników, zwiększające ich umiejętności, a także wsparcie przy ewentualnej zmianie pracy. Ważna jest przy tym koordynacja aktywności służb zatrudnienia i programów kształcenia, tak by nauka i szkolnictwo wyższe dostarczały pracownikom wiedzy niezbędnej do uczestnictwa w gospodarce niskoemisyjnej. Konieczne jest także wsparcie socjalne najuboższych grup społecznych w celu ich ochrony przed wykluczeniem, szczególnie energetycznym, które stanowi ryzyko wdrażania polityki klimatycznej.
W wypełnianiu celów klimatycznych powinniśmy uwzględnić dialog społeczny, który stanowi narzędzie godzenia tego procesu z działaniami na rzecz spójności społecznej i tworzenia miejsc pracy dobrej jakości. Partnerzy społeczni powinni mieć zapewnione prawo współdecydowania o kształcie realnych działań na rzecz klimatu poprzez autonomiczne inicjatywy, układy zbiorowe i współdecydowanie o przyszłości miejsc pracy.
Piotr Ostrowski jest wiceprzewodniczącym Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych, ostrowski@opzz.org.pl
Katarzyna Pietrzak jest głównym specjalistą w Zespole Polityki Gospodarczej OPZZ, pietrzak@opzz.org.pl
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy