Edukujemy poprzez swobodną zabawę w naturze
Akademia Leśnych Lisków to nietypowe wrocławskie przedszkole. Edukacja odbywa się tu na świeżym powietrzu, dzieci wychowują się w harmonii z naturą, a poprzez gry i zabawy poznają świat wszystkimi zmysłami. Wcale nie potrzebują otaczać się masą kolorowych zabawek. W lesie, w którym spędzają większość czasu, najważniejsze są dwa rekwizyty – jutowa lina służąca im m.in. do przeciągania i wszechobecne patyki, z których można stworzyć nieskończoną liczbę budowli. Uczestnicy zabaw trzymają się jasno określonych zasad: patyki należy trzymać nisko i nie wolno celować nimi w drugą osobę. Otoczenie przyrody jest ogromnym placem zabaw, pełnym atrakcji w postaci liści, gałęzi, mchu, szyszek, żołędzi czy kasztanów.
Gdy kilkulatki zmęczą się wspinaniem na drzewa, babraniem w błocie czy bieganiem boso po trawie, zasiadają do zajęć. Wspólnie śpiewają piosenki czy rozwiązują łamigłówki. Po polsku i po angielsku. W lesie uczą się też pisać. Kijem na ziemi. To dla nich o wiele ciekawsze niż zdobywanie tej umiejętności w sposób tradycyjny. Dzieci mogą, ale nie muszą uczestniczyć we wszystkich zorganizowanych zabawach. Te, które wybiorą własną ścieżkę, nie przeszkadzają innym. Tutaj wszystko odbywa się z wzajemnym szacunkiem. A podczas zajęć w naturze Akademia Leśnych Lisków realizuje podstawę programową wychowania przedszkolnego Ministerstwa Edukacji Narodowej.
– Większość przedszkoli postrzega tę podstawę programową bardzo formalistycznie. Pokutuje przeświadczenie, że trzeba wszystko dokładnie zrealizować, powypełniać dzienniki, konspekty zajęć. Trzylatki mają podręczniki! My ich nie mamy. Bo nigdzie nie napisano, że musimy je mieć. Publiczne placówki zajmują się ogromną ilością papierologii, co wynika wcale nie z przepisów prawa, ale raczej z mentalności pracowników polskiej oświaty. My edukujemy dzieci poprzez swobodną zabawę w naturze. Leśna edukacja nie jest niczym nowym. Z moich czasów przedszkolnych pamiętam, że cały czas siedzieliśmy na dworze – mówi Dagmara Drozd, założycielka Akademii Leśnych Lisków.
Działające od września leśne przedszkole jest spełnieniem jej marzeń. Połączeniem dwóch pasji: kontaktu z dziećmi i aktywności w naturze. Dagmara jest z wykształcenia pedagogiem. Ostatnie 15 lat życia spędziła, pracując w korporacjach, jako ekspertka ds. personalnych. Wypalenie zawodowe podszyte zmianą modelu pracy w pandemii – z kontaktu międzyludzkiego na wgapianie się w ekran komputera – sprawiło, że porzuciła dotychczasowy tryb życia. Choć, jak twierdzi, w przedszkolu zajmuje się tym samym, co w biznesie – relacjami. Tylko że kiedyś przekazywała swoją wiedzę o komunikacji osobom dorosłym, a dziś koncentruje się na najmłodszych.
Indywidualizm, swoboda i więź z naturą
– Najbardziej zależy mi na tym, żeby dzieci wychowywane w naszym przedszkolu wyrosły na szczęśliwych dorosłych. By były kreatywne, myślały samodzielnie i poszukiwały swoich pasji. Żeby nie były bezrefleksyjnie posłuszne. Niestety, w interesie rządzących nigdy nie będzie leżało wychowywanie krytycznie myślących dorosłych. A nam chodzi o coś zupełnie przeciwnego. O niepoddawanie się schematom, zdobywanie umiejętności wyznaczania swoich granic – podkreśla Dagmara.
Dlatego stawia na indywidualne podejście do każdego dziecka i brak przymusu. – Każdy przedszkolak ma własny rozwojowy moment, kiedy uczy się różnych rzeczy. A zmuszanie go do nauki wcześniej, niż dziecko jest na to gotowe, może mieć opłakane skutki. Najważniejsza jest komunikacja, którą my opieramy na metodzie „porozumienie bez przemocy”, upowszechnionej przez Marshalla Rosenberga. Chodzi o to, że w rozmowie z dziećmi nie mówimy: „Nie, bo nie”, tylko pokazujemy im konsekwencje ich czynów, unaoczniamy, co może się stać. Natomiast nie stosujemy systemu kar i nagród. Bardzo ważne jest rozróżnienie między karą a konsekwencją. W oświacie publicznej w teorii również nie ma kar, ale zdarza się, że dziecko ma krzesełko, na które idzie „przemyśleć swoje zachowanie”. To ukryta kara. Do naszego przedszkola trafiają też dzieci, które w publicznych placówkach przeżyły traumę. Bo np. były „wypłakiwane”. Kiedy dziecko płakało po odprowadzeniu przez mamę do przedszkola, było zostawiane same sobie do momentu wypłakania się. A to jest trzylatek, któremu mama nagle znika, więc trzeba się zaopiekować jego emocjami, a nie zostawiać samego!
Akademia Leśnych Lisków skupia się na opiece nad emocjami dzieci, słuchaniu ich potrzeb. A problem separacji dziecka od rodzica rozwiązuje systemem adaptacji. Mama lub tata spędzają z dzieckiem czas w przedszkolu i stopniowo wycofują się, kiedy maluch jest na to gotowy. Dzięki temu przedszkolak, który podejmuje decyzję, że zostanie sam, tęskni mniej za rodzicami.
– U nas nie ma krzyków, zakazów czy nakazów. Wszystko odbywa się poprzez rozmowę. Nie ma w tym nic odkrywczego, ale to działa! Co ważne, dzieci wychowują się tu w wielowiekowych grupach. To jest przecież naturalne i tak funkcjonowało przez wieki. Kiedyś dzieci żyły w wielopokoleniowych rodzinach z rodzeństwem i kuzynostwem w różnym wieku. To wymysł systemu, że trzeba je podzielić na kategorie. Nieprawda! Dzieci najlepiej chowają się, jeśli mają wokół siebie starsze dzieci. To od nich zdobywają praktyczną wiedzę na temat podstawowych czynności. A starsze uczą się od młodszych opiekuńczości – wyjaśnia dyrektorka leśnego przedszkola.
Przedszkolaki niewielką część dnia spędzają w budynku placówki, gdzie np. zjadają posiłek. Dwudziestominutowy spacer z lasu i z powrotem umila muzyka z „Akademii Pana Kleksa”. Przechadzkę urozmaicają ciągłe zmiany tempa. Na dźwięk refrenu „Dzik jest dziki” dzieci przyśpieszają, skaczą i tupią nogami. Chodzenie jest formą zabawy, zróżnicowanymi ćwiczeniami, które wspomagają rozwój ruchowy. Spacer w mieście poprawia również kompetencje społeczne kilkulatków, bo po drodze dzieciaki witają się z sąsiadami.
Przebywanie w lesie tworzy więź ze środowiskiem, co w naturalny sposób zaszczepia szacunek dla przyrody. Dzieci obserwują życie zwierząt. Dbają o las. Zbierają w nim śmieci. Mówią, że to niefajne, że ktoś zostawił tu papierki. – Współcześnie większość dzieci spędza czas z nosem w telefonie czy tablecie. Tymczasem naukowcy alarmują, że bez kontaktu z naturą nasze mózgi nie rozwijają się w prawidłowy sposób. Remedium na wiele dziecięcych problemów jest odwrócenie kierunku, z przebywania w totalnej technologii ku zanurzeniu się w tym, co pierwotne. Doświadczanie gleby, trawy, błota jest świetne, jeśli chodzi o integrację sensoryczną. Przebywanie w naturze w różnych warunkach pogodowych hartuje organizm, dlatego większość naszych dzieci bardzo mało choruje – podsumowuje Dagmara.
Nie wychowujemy „dzikich” dzieci
Edukacja leśna wywodzi się z Danii. W latach 50. XX w., kiedy wzrosło zatrudnienie wśród kobiet, pojawił się tam problem braku placówek opieki nad dziećmi. Maluchy w wieku od trzech do czterech lat zaczęto więc uczyć na świeżym powietrzu, w lasach. Takie zajęcia szybko stały się normą kulturową Duńczyków, a w latach 90. dotarły do Wielkiej Brytanii i rozprzestrzeniły się na całą Europę. Ta forma edukacji przedszkolnej szczególnie popularna jest dziś w krajach skandynawskich, Niemczech, Austrii, Szkocji i Czechach. Idea leśnych przedszkoli jest z powodzeniem propagowana także w USA czy Azji Południowo-Wschodniej.
W Polsce historia leśnej edukacji zaczęła się w 2015 r. – wtedy otworzyły się dwa leśne przedszkola, w tym pierwsze całkowicie bezbudynkowe, działające przez cały rok leśne przedszkole Puszczyk w Białymstoku. Od tego czasu placówki oferujące naukę w naturze na dobre wpisały się w polski krajobraz edukacyjny. Dziś przedszkoli bez budynku jest u nas ok. 20. Tych, które budynek posiadają – ok. 30. Z definicji leśnym przedszkolem można się nazwać, jeśli dzieci spędzają poza budynkiem 80% czasu. Od 2016 r. działa też Polski Instytut Przedszkoli Leśnych, który wspiera powstawanie nowych miejsc. Wypracował on standardy i rekomendacje, jednocześnie opracował koncepcję pedagogiczną polskich przedszkoli leśnych.
– Bardzo ważną kwestią jest dla nas bezpieczeństwo dzieci. Zaczynamy od tego, że znają one celowość zasad. Nie możemy przecież żądać od dzieci ich przestrzegania, jeśli nie wytłumaczymy im, jaki one mają cel. Jedna z takich zasad brzmi: „W lesie wszystkie rośliny i grzyby zostawiamy dla zwierząt”. Bo my jesteśmy w lesie gośćmi, a pożywienie jest dla zwierząt. Ta zasada jest po to, żeby nikt się niczym nie zatruł. Druga zasada jest taka, że cały czas się widzimy. Dzieci znają jej celowość. Las jest duży, chodzi więc o to, żeby nikt się nie zgubił i żebyśmy wszyscy bezpiecznie wrócili na teren bazy przedszkolnej. Bo bezbudynkowe przedszkola mają bazy terenowe, gdzie w suchym pomieszczeniu można się ogrzać, przebrać czy po prostu odpocząć. Z doświadczenia wiem jednak, że niesprzyjające warunki pogodowe przeszkadzają bardziej dorosłym niż dzieciom, które nawet w deszczu chcą się oddawać zabawie – mówi Agata Preuss, dyrektor Przedszkola Leśnego Puszczyk oraz inicjatorka powołania Polskiego Instytutu Przedszkoli Leśnych.
Trenerka edukacji outdoorowej podkreśla, że kluczowe elementy w leśnej edukacji to rozwój kreatywności i samodzielności przedszkolaków: – Odchodzimy od animowania dzieci, organizowania im mnóstwa zabaw. Oczywiście to się dzieje, szczególnie w okresie adaptacyjnym, kiedy dzieci tego potrzebują. Ale rola nauczyciela w takim przedszkolu polega na obserwacji dzieci. Jeśli świetnie się bawią razem, to nie potrzebują ingerencji dorosłych. Samodzielna zabawa według pomysłów dzieci ma dużo większą wartość niż ta, którą wymyślą im dorośli.
W przedszkolach leśnych bardzo zwraca się uwagę na rozwój kompetencji miękkich, takich jak empatia, zrozumienie, szacunek – zarówno dla przyrody, jak i drugiego człowieka. Jak twierdzi Agata Preuss, wcale nie chodzi o wychowanie „dzikich” dzieci (takich, które wyszły z lasu i nigdy nie miały kontaktu z technologią). – Nasi absolwenci leśni doskonale radzą sobie w szkole. To dzieci z mocno rozbudowanymi kompetencjami miękkimi. Potrafią rozmawiać o konfliktach. Potrafią je rozwiązywać. Nie ma „skarżenia”. Chociaż ja nie zgadzam się z tym wyrazem. Bo dziecko nie skarży się, tylko szuka pomocy. A to my przyzwyczajamy do tego dzieci, rozwiązując za nie najbardziej błahe problemy. Dzieci, które ukończyły leśne przedszkola, są świetnie rozwinięte ruchowo, zdrowe i szczęśliwe. Bo wyjęcie dzieci z budynków służy ich rozwojowi. Na szczęście zainteresowanie leśnymi przedszkolami rośnie, a coraz więcej standardowych placówek wprowadza elementy leśnej edukacji.
Fot. Dominika Tworek
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy