System bankowy – Na straży pieniądza

W systemie bankwoym bardzo istotną rolę odgrywa bank centralny. W Polsce jest nim Narodowy Bank Polski.

„Dbamy o wartość pieniądza” – to dewiza Narodowego Banku Polskiego. Do dbałości o wartość i bezpieczeństwo pieniądza zobowiązuje NBP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej i prawo – Ustawa o Narodowym Banku Polskim i Prawo bankowe. Artykuł 227 Konstytucji RP stanowi, że Narodowy Bank Polski jest centralnym bankiem państwa. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej, czyli działań związanych z kontrolowaniem podaży pieniądza na rynku, podejmowania decyzji dotyczących m.in. wysokości stóp procentowych czy regulacji kursu walutowego.

Organy NBP

Zgodnie z konstytucją, organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej (RPP) oraz Zarząd NBP. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek prezydenta Rzeczypospolitej na sześć lat. Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą prezes NBP jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów, powoływane na sześć lat, w równej liczbie, przez prezydenta RP, Sejm i Senat.

Każdego roku RPP ustala założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Następnie w ciągu pięciu miesięcy od zakończenia roku budżetowego RPP składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

Takie usytuowanie banku centralnego i jego organów gwarantuje mu niezależność, zapewniającą stabilność pieniądza.

Stopy w górę lub w dół

Stopy procentowe, o których decyduje RPP, są jednym z instrumentów, za pomocą których bank centralny oddziałuje na rynek. Wysokość stóp wyznacza m.in. oprocentowanie depozytów i kredytów.

Podnosząc stopy procentowe, bank centralny zaostrza politykę pieniężną. Podniesienie stóp procentowych przez bank centralny wywołuje podwyżkę oprocentowania w bankach komercyjnych – kredyty stają się wówczas droższe, ale z drugiej strony wzrasta oprocentowanie depozytów. Oznacza to, że klienci banków mniej chętnie będą zaciągać kredyty, za to chętniej będą lokować pieniądze na wyżej oprocentowanych lokatach. Obniżenie stóp procentowych ma odwrotny skutek. Jeśli bank centralny obniża oprocentowanie, w ślad za nim robią to także banki komercyjne, co zachęca klientów do zaciągania kredytów, czyniąc depozyty mniej atrakcyjnymi z powodu niższych odsetek.

Stopy procentowe ustalane przez bank centralny wywołują także określone skutki dla gospodarki. Wzrost stóp procentowych powoduje schłodzenie gospodarki, odwrotnie jest przy obniżkach. Poprzez zmiany poziomu stóp procentowych bank centralny może wpływać na wielkość całego obiegu pieniężnego, stopę inflacji, produkcję i zatrudnienie.

Bank banków i państwa

W Narodowym Banku Polskim nie mogą założyć rachunku klienci indywidualni ani firmy. NBP obsługuje tylko budżet państwa. Prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, funduszy celowych państwa i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

W stosunku do banków NBP pełni funkcje regulacyjne, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Swoimi działaniami bank centralny wpływa na płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych, wysokość stóp procentowych oraz efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego.

Emisja pieniądza

Narodowy Bank Polski jest jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze Polski. Wprowadzenie nowego znaku pieniężnego odbywa się na podstawie zarządzenia prezesa NBP ogłaszanego w Monitorze Polskim. W zarządzeniu zostają ustalone: termin wprowadzenia do obiegu i wielkość emisji oraz wzór i wartość nominalna znaków pieniężnych, a w przypadku monet także stop, próba i masa. Ostatnio miało to miejsce w kwietniu br., gdy bank centralny wprowadził do obiegu banknoty o nominale 10, 20, 50 i 100 zł ze zmodernizowanymi zabezpieczeniami.

Kolekcjonerów interesują emisje monet i banknotów okolicznościowych upamiętniających ważne wydarzenia, postacie historyczne, twórców kultury, miasta polskie, przyrodę naszego kraju. Polskie monety i banknoty cieszą się dużym uznaniem ze względu na wysoki poziom artystyczny i jakość wykonania, zdobyły wiele nagród w konkursach organizowanych na całym świecie Można je kupić w serwisie aukcyjnym Kolekcjoner na portalu NBP (www.nbp.pl).

Sektor bankowy w Polsce (sierpień 2014 r.)

39
Banków komercyjnych
566
Banków spółdzielczych
7264
Oddziałów
4986
Filii, ekspozytur i innych placówek obsługi klienta

Źródło: Komisja Nadzoru Finansowego

Banki i niebanki

Czynności bankowe (np. gromadzenie środków pieniężnych w celu udzielania kredytów) mogą być wykonywane tylko przez podmioty posiadające zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego. Są nimi banki komercyjne działające w formie spółki akcyjnej i banki spółdzielcze. Działalność polegającą na gromadzeniu depozytów i udzielaniu kredytów prowadzą też spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK-i), działające na podstawie odrębnej ustawy. Od 27 października 2012 r. objęte są nadzorem KNF, a od 29 listopada 2013 r. gwarancjami Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

Na rynku działa jednak wiele firm, które zajmują się pożyczaniem pieniędzy, ale bankami nie są. Oferowane przez nie pożyczki wymagają zwykle dużo mniej formalności niż pożyczki bądź kredyty bankowe, co jest magnesem dla pożyczkobiorców. Także fakt, że wielu konsumentów nie ma zdolności kredytowej lub ma słabą historię kredytową, sprawia, że dają się oni złowić na haczyk firm pożyczkowych reklamujących się na latarniach, przystankach, w internecie, a nawet w telewizji. Koszt udzielanych przez nie pożyczek jest jednak bardzo wysoki – tym wyższy, im dłuższy jest okres spłaty. Często jest to kwota wyższa od pożyczanej. Np. pożyczając
7 tys. zł na dwa lata, oddamy firmie 16,5 tys. zł. Oprócz oprocentowania na koszt pożyczki składają się bowiem dodatkowe opłaty, np. za rozpatrzenie wniosku, za wydanie decyzji, prowizje, opłaty za wizyty przedstawiciela pożyczkodawcy w domu, ubezpieczenia. Bywa, że firma pobiera od klienta opłaty z góry, a potem nie udziela pożyczki.

Przypominamy więc zasadę: przeczytaj, policz i przemyśl, zanim podpiszesz.