Losy polskiego przemysłu

Losy polskiego przemysłu

W latach 1655-1660, w czasie potopu szwedzkiego, gospodarka polska uległa załamaniu. W połowie rządów Jana III Sobieskiego załamała się w Polsce moralność obywatelska. W XVIII w. Polska nie była już podmiotem na arenie międzynarodowej (3).

W latach 1816-1845 nastąpił szybki rozwój Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w osadach przemysłowych na terenie dzisiejszych Starachowic i Skarżyska-Kamiennej, a także w Ostrowcu Świętokrzyskim, Kielcach, Końskich, Sielpi Wielkiej i w innych osadach przemysłowych w rejonie Gór Świętokrzyskich. Inwestycje jednak ograniczono z powodu zbyt małej chłonności rynku, a także wyczerpywania się złóż rudy (3, 5).

Na początku XX wieku w miarę rozwinięty przemysł był w Zagłębiu Dąbrowskim: Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Będzin. W Łodzi był przemysł włókienniczy. Znaczącym centrum przemysłu stawała się Warszawa (6). W 1914 r. liczyła już 885 tys. mieszkańców. Funkcjonowała tam m.in. Fabryka Machin i Odlewów Lilpopa. W tym czasie w Poznaniu prym wiodły Zakłady Mechaniczne H. Cegielskiego.

W roku 1919 Polska jako całość była jednak krajem rolniczym ze słabo rozwiniętym przemysłem. Uprzemysłowione było województwo śląskie włączone do Polski w 1922 r.

W latach 1936-1939 budowano Centralny Okręg Przemysłowy (COP). W jego ramach zbudowano elektrownię wodną w Rożnowie, hutę i elektrownię w Stalowej Woli, fabrykę samolotów w Mielcu, fabrykę silników lotniczych, obrabiarek i sprzętu artyleryjskiego w Rzeszowie jako filię Zakładów Mechanicznych H. Cegielskiego w Poznaniu, Fabrykę Gum Jezdnych w Dębicy jako filię poznańskiego „Stomilu”, Fabrykę Celulozy w Niedomicach, Zakłady Metalowe w Skarżysku-Kamiennej, rozbudowano fabryki przemysłu zbrojeniowego w Radomiu i Starachowicach. Rozbudowano Zakład „SHL” (Suchedniowską Hutę „Ludwików”) w Kielcach.

Zbudowano też dwa porty w Gdyni. Rozbudowywano linie kolejowe. Między innymi zbudowano 110-kilometrowy odcinek linii kolejowej od Strzałkowa do Kutna. Zbudowano linię kolejową z Górnego Śląska do Gdyni z pominięciem Gdańska. W latach 1935-36 zbudowano też kolejkę linową na Kasprowy Wierch (2).

Po II wojnie światowej zbudowano nowe i rozbudowano istniejące dopiero w zalążku gałęzie przemysłu. Rozbudowano przemysł stoczniowy i zbudowano Port Północny w Gdańsku. Zbudowano od podstaw 6 zakładów przemysłu informatycznego, 95 zakładów przemysłu elektronicznego. Zbudowano 29 zakładów przemysłu samochodowego, np. FSO Warszawa, Star Starachowice, FSC Lublin, FSM w Bielsku-Białej. Rozbudowano przemysł farmaceutyczny. Zbudowano 34 kopalnie węgla, 43 zakłady hutnicze, w tym Hutę im. Lenina k. Krakowa (tzw. Nową Hutę), Hutę Katowice, Hutę Miedzi w Legnicy. Zbudowano 262 zakłady przemysłu mineralnego, w tym cementownie, np. odbudowana ze zniszczeń wojennych i zmodernizowana Cementownia „Odra” w Opolu, Cementownia „Przyjaźń” w Wierzbicy. Zbudowano 66 zakładów energetycznych, np. Elektrownię Bełchatów, elektrociepłownie. Zbudowano Fabrykę Traktorów w Ursusie. Stworzono Turoszowskie Zagłębie Węgla Brunatnego, Zagłębie Konińskie, Lubelskie Zagłębie Węglowe, Tarnobrzeski Okręg Siarkowy, Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy.

Zbudowano: 82 zakłady włókiennicze, 30 zakładów odzieżowych, 22 zakłady skórzane, np. Nowotarskie Zakłady Przemysłu Skórzanego.

Zbudowano 39 zakładów chemicznych, np. petrochemię w Płocku, Zakłady Azotowe Puławy, Zakłady Włókiennicze „Elana” w Toruniu, zakłady chemiczne: we Włocławku, w Gdańsku, w Szczecinie, w Policach. Zbudowano 9 zakładów celulozowo-papierniczych, m. in. w Ostrołęce, w Świeciu, w Kwidzynie. Zbudowano 181 zakładów przemysłu budowy maszyn, a 9 w sposób zasadniczy rozbudowano, w tym Zakłady H. Cegielskiego w Poznaniu. Zbudowano 43 zakłady przemysłu metalowego, a 3 w sposób zasadniczy rozbudowano.

Zbudowano 285 zakładów przemysłu spożywczego, w tym cukrownie, np. nowoczesną cukrownię w Łapach koło Białegostoku. Zbudowano 49 nowoczesnych zakładów drzewnych, w tym Zakład Płyt Wiórowych w Wieruszowie. Zbudowano zakłady meblarskie, m. in. Fabrykę Mebli w Jarocinie.

W 1973 r. Polska osiągnęła poziom produkcji przemysłowej 20 razy wyższy w stosunku do 1938 r. (1).

Rozbudowywano sieć komunikacyjną. W 1979 r. otwarto linię hutniczo-siarkową z Hrubieszowa do Sławkowa Południowego koło Dąbrowy Górniczej o długości 399 km, do przewozu rudy żelaza z Krzywego Rogu na Ukrainie do Huty Katowice i innych hut Polski oraz siarki z Grzybowa i Tarnobrzega do Związku Radzieckiego. Była dostosowana rozstawem szyn do linii kolejowych w ZSRR (2).

W latach 1970-1990 intensywnie rozwijało się budownictwo mieszkaniowe. Np. w Poznaniu wybudowano osiedla: na Winogradach, Ratajach i w Piątkowie. W latach 1970-1990 w Poznaniu przybyło 120 tys. mieszkańców.

Ogółem w okresie PRL zbudowano 1634 zakłady przemysłowe zatrudniające 100 i więcej pracowników. Z tego aż 534 zakłady o zatrudnieniu 1000 i więcej pracowników, w tym 142 zakłady wysokiej techniki (4).

W 1990 r. gospodarka polska uległa załamaniu. Jedną z przyczyn był fakt, że główny odbiorca polskich towarów – Związek Radziecki – stopniowo tracił siłę nabywczą (6). Naszą gospodarkę zniszczył jednak potężny import z zachodu Europy.

Po 1989 r. polski przemysł został w jednej trzeciej zlikwidowany i w jednej trzeciej sprzedany kapitałowi zagranicznemu. Przestały istnieć całe gałęzie polskiej gospodarki (4). Likwidacji uległ przemysł informatyczny. W 1985 r. w „Mera-Elwro” we Wrocławiu wyprodukowano bardzo dobry kalkulator inżynierski ze wszystkimi funkcjami podstawowymi. W 1985 r. Polacy opanowali też produkcję kryształów krzemowych. Polska była o krok do opanowania techniki komputerowej. Niestety, zakłady we Wrocławiu zatrudniające ponad 4500 pracowników, jak i 9 innych zakładów informatycznych, zostały zlikwidowane.

Zlikwidowano 99 zakładów przemysłu elektronicznego, w tym: Zakłady Radiowe im. Kasprzaka „Unitra ZRK” w Warszawie zatrudniające 5300 pracowników, Zakłady Radiowe „Unitra-Unimor” w Gdańsku zatrudniające 7900 pracowników, Zakład Kineskopów Kolorowych „Unitra-Polkolor” w Piasecznie zatrudniający 5196 pracowników, Wytwórnię Telefonów „Telkom-RWT” w Radomiu zatrudniającą 2300 pracowników, Zakłady Wytwórcze Głośników „Unitra-Tonsil” we Wrześni zatrudniające 3127 pracowników.

Zlikwidowano polski przemysł samochodowy obejmujący 27 zakładów, w tym: FSO w Warszawie zatrudniającą 12500 pracowników, FSC w Stachowicach zatrudniającą 14487 pracowników, Fabrykę Autobusów „Polmo-Autosan” w Sanoku zatrudniającą 5939 pracowników, Zakłady Samochodowe „Jelcz” (w dotychczasowym profilu) zatrudniające 7014 pracowników, FSC Lublin zatrudniającą 7545 pracowników.

Zlikwidowano 190 zakładów polskiego przemysłu budowy maszyn, w tym: Zakłady Mechaniczne „Ursus” w Warszawie zatrudniające 26 tys. pracowników plus filia we Włocławku (1900 pracowników) i inne filie, Zakłady Zmechanizowanego Sprzętu Domowego „Predom-Polar” we Wrocławiu zatrudniające 5100 pracowników, Fabrykę Turbin Parowych „Zamech” w Elblągu zatrudniającą 5100 pracowników, Fabrykę Łożysk Tocznych w Warszawie zatrudniającą 3900 pracowników, Wytwórnię Silników Okrętowych w Zakładach Metalowych im. H. Cegielskiego w Poznaniu zatrudniającą 4100 pracowników.

Zlikwidowano przemysł włókienniczy – 150 zakładów. Zlikwidowano przemysł odzieżowy – 51 zakładów, w tym Zakłady Przemysłu Odzieżowego MODENA w Poznaniu zatrudniające 1900 pracowników.

Zlikwidowano 37 zakładów przemysłu chemicznego, w tym: Zakłady Włókien Chemicznych „Elana” w Toruniu zatrudniające 6700 pracowników, Zakłady Włókien Chemicznych „Wistom” w Tomaszowie Mazowieckim zatrudniające 5900 pracowników.

Zlikwidowano 4 zakłady celulozowo-papiernicze: we Włocławku (2279 pracowników), w Niedomicach (1289 pracowników), w Kaletach (1680 pracowników), Celulozownię w Kostrzynie nad Odrą (2256 pracowników). Zlikwidowano też 20 zakładów papierniczych, w tym: w Konstancinie-Jeziornie (1493 pracowników), w Szczecinie-Skolwinie (1348 pracowników), w Łodzi (1100 pracowników). Resztę, tj. większość przemysłu celulozowo-papierniczego, sprzedano kapitałowi zagranicznemu.

Zlikwidowano 34 fabryki mebli, w tym Swarzędzkie Fabryki Mebli zatrudniające 3200 pracowników.

Zlikwidowano: 60 kopalń węgla; 45 kopalń rud metali i surowców nieenergetycznych; 288 zakładów przemysłu spożywczego, w tym 93 zakłady mleczarskie, 28 cukrowni; 62 zakłady przemysłu skórzanego, w tym 25 zakładów obuwniczych; 103 zakłady przemysłu drzewnego, w tym 58 tartaków, 13 zakładów stolarki budowlanej, 4 fabryki płyt pilśniowych, 3 fabryki płyt wiórowych, jedną fabrykę płyt pilśniowych i wiórowych. Zlikwidowano 13 zakładów przemysłu gumowego i tworzyw sztucznych, 200 zakładów przemysłu mineralnego, w tym 15 hut szkła. Zlikwidowano 35 zakładów hutniczych, w tym Hutę w Stalowej Woli (w dotychczasowym profilu) zatrudniającą 24488 pracowników, Hutę Warszawa (w dotychczasowym profilu) zatrudniającą 7090 pracowników, Hutę Aluminium w Skawinie i Hutę Aluminium w Koninie zatrudniające po 2295 pracowników.

Zlikwidowano 73 zakłady przemysłu metalowego i 33 zakłady przemysłu elektrotechnicznego. Zlikwidowano 26 zakładów przemysłu precyzyjnego, w tym Fabrykę Wodomierzy i Zegarów METRON w Toruniu zatrudniającą 5000 pracowników oraz Polskie Zakłady Optyczne w Warszawie (w dotychczasowym profilu) zatrudniające 3280 pracowników.

Łącznie po 1989 r. zlikwidowano 1675 zakładów istniejących w 1988 r. i zatrudniających powyżej 100 pracowników (4).

Aktualnie pozostaje nam apel, aby Polacy odróżniali import służący rozwojowi od importu konsumpcyjnego – tego importu ekskluzywnego z Europy Zachodniej i tego importu taniego z Chin. Żeby konsekwentnie kupowali polskie produkty. Żeby czynili to bez „krzyku” w mediach, bez „krzyku” na ustach polityków. Polska jest bardzo zadłużona za granicą. Mamy prawo się bronić. Mamy obowiązek się bronić.

Referat wygłoszony 14 grudnia 2018 r. na zebraniu otwartym Rady Miejskiej Sojuszu Lewicy Demokratycznej w Poznaniu z okazji 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

Literatura
1. Czubiński A.: Główne etapy i kierunki rozwoju Polski Ludowej, w: Dzieje Polski, pod red. Jerzego Topolskiego, PWN Warszawa 1978, s. 828-896.
2. Czubiński A.: Historia Polski 1864-2001, Ossolineum, Wrocław 2002.
3. Gierowski J. A.: Historia Polski t. II 1505-1764t. III 1764-1864, w: Wyrozumski J., Gierowski J. A., Buszko J.: Historia Polski, PWN Warszawa, wyd. XII, 1988.
4. Karpiński A., Paradyż S., Soroka P., Żółtkowski W.: Od uprzemysłowienia w PRL do deindustrializacji kraju, Muza SA, Warszawa 2015.
5. Pilichowie M. i P.: Ziemia Kielecka. Panorama Turystyczna, KAW, Warszawa 1979.
6. Topolski J.: Historia Polski, Wyd. Poznańskie, Poznań 2003.

Dr hab. inż. Aleksander Dziurzyński jest emerytowanym adiunktem Instytutu Chemicznej Technologii Drewna Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Wydanie:

Kategorie: Od czytelników

Komentarze

Napisz komentarz

Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy