W tym roku zabraknie nam od 5 do 6 mln ton węgla. Składy węgla nie mają towaru
16 kwietnia 2020 r. do gdańskiego Portu Północnego wpłynął masowiec „Agia Trias”. Był to największy statek, jaki zawinął do polskiego portu. 290 m długości, 47 m szerokości, wyporność – 185 tys. ton. Jego ładunek stanowił kolumbijski węgiel.
Poprzedni rekordzista – masowiec „Frontier Jacaranda”, o wyporności 182 tys. ton – który 2 sierpnia 2017 r. przybił do Morskiego Terminalu Masowego Gdynia, wyładowany był koksem z Australii.
Doprawdy trudno uwierzyć, że Polska jest krajem posiadającym największe w Unii Europejskiej zasoby węgla kamiennego. A nasze spółki górnicze nie mają dziś sobie równych w Europie.
W XX w. byliśmy poważnym eksporterem „czarnego złota”. Pierwszej ciężkiej powojennej zimy 1945/1946, gdy zniszczoną Europę nawiedziły wyjątkowe mrozy, śląski węgiel ratował przed zamarznięciem mieszkańców Mediolanu, Wiednia, Belgradu. Dziś zmuszeni jesteśmy importować opał z Indonezji, Mozambiku, Kolumbii, Kazachstanu, Republiki Południowej Afryki i do niedawna z Rosji.
Wojna w Ukrainie z całą ostrością ujawniła słabości naszego systemu bezpieczeństwa energetycznego. I fakt, że Niemcy, Brytyjczycy, Austriacy, Holendrzy, Belgowie, a zwłaszcza Ukraińcy mają gorzej, nic nie znaczy. Bezpieczny świat, w którym tanie surowce energetyczne zapewniały Europie koniunkturę gospodarczą i dobrobyt, się skończył. Przyjdzie zacisnąć pasa, a za ropę naftową, gaz i węgiel płacić jak za zboże, którego także brakuje.
Dlaczego kupujemy za granicą?
Powód jest prosty. Nasza energetyka węglem stoi. Jednocześnie od roku 1990 trwa proces wygaszania polskich kopalń. W ramach kolejnych rządowych programów reformy górnictwa z branży odeszły dziesiątki tysięcy pracowników, zamknięto dziesiątki zakładów. Dramatycznym symbolem tych przemian był los wałbrzyskich kopalń i upadek całego regionu w latach 90. XX w.
W śląskie kopalnie, które przetrwały reformy, inwestowano, delikatnie mówiąc, bardzo oszczędnie. W konsekwencji doprowadziło to do wzrostu kosztów wydobycia. Tak polski węgiel zaczął przegrywać z tańszym i lepszym jakościowo surowcem sprowadzanym zza granicy.
By zilustrować, w czym rzecz, wystarczy wiedzieć, że wydobycie metodą odkrywkową tony dobrego jakościowo węgla kamiennego na Syberii kosztuje od 7 do 10 dol.
A koszt wydobycia tony węgla w śląskiej kopalni to w ostatnich latach średnio 340-360 zł za tonę, czyli 80 dol. To nie jest konkurencja, to jest porażka.
Gdy w 2020 r. z powodu pandemii zapotrzebowanie na ten surowiec w kraju spadło, a co za tym idzie spadły także ceny węgla, do każdej wydobytej tony kopalnie musiały dopłacić ok. 54 zł. I stało się to mimo spadku wydobycia z ponad 61,6 mln ton w 2019 r. do niespełna 54,4 mln ton w roku 2020.
Jednocześnie Polska importowała tańszy węgiel zza granicy. W latach 2018-2019 ponad 35 mln ton, za co zapłaciliśmy ok. 14 mld zł. Największym dostawcą była Rosja – 23 mln ton. Na drugim miejscu znalazła się Australia, następnie Stany Zjednoczone, Kolumbia, Kazachstan, Mozambik, Czechy, RPA i Indonezja.
Jeśli ktoś sądzi, że import ten zapewniał działalność energetyki zawodowej – czyli naszych elektrowni węglowych – jest w błędzie. Wysokiej jakości węgiel trafiał głównie do odbiorców indywidualnych – właścicieli szklarni, gospodarstw rolniczych, domów ogrzewanych piecami węglowymi itp. Cena tony najpopularniejszego ekogroszku, w latach 2015-2017 oscylowała wokół 550- 600 zł za tonę, potem wzrosła do 800-900 zł. Dziś to już 3 tys. zł za tonę z perspektywą nawet 7 tys. zł zimą. Nic dziwnego, że zaczęła się spekulacja opałem. Katowiccy policjanci aresztowali w ubiegłym tygodniu szajkę wyłudzająca tani węgiel przez stronę internetową Polskiej Grupy Górniczej. Podejrzani posługując się sfałszowanymi pełnomocnictwami, kupili przez stronę internetową PGG co najmniej kilkaset ton opału, który sprzedawali na swoim składzie z odpowiednim przebiciem.
Jednak większość węgla wydobywanego w naszych kopalniach trafia do dużych elektrowni, takich jak Kozienice, Połaniec czy Jaworzno, elektrociepłowni, takich jak warszawskie Siekierki, Żerań, czy Ostrołęka A, czy mniejszych miejskich i osiedlowych ciepłowni. Jego jakość może być gorsza, gdyż nowoczesne kotły przystosowane są do spalania takiego surowca. A ponieważ polskie kopalnie są w znacznym stopniu wyeksploatowane, coraz trudniej w nich o surowiec wysokiej jakości.
Jeszcze w roku 2020 zakładano, że do połowy wieku zostaną one zamknięte a nasza energetyka przestawi się na odnawialne źródła energii (OZE), energię atomową i elektrownie opalane gazem. Było to zgodne z forsowanym przez Komisję Europejską programem Europejskiego Zielonego Ładu, który miał sprawić, że do 2050 r. nasz kontynent miał osiągnąć zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto.
By tak się stało, koszty produkcji energii elektrycznej z węgla kamiennego i brunatnego musiały wzrosnąć. Tylko wtedy opłacałoby się inwestować w OZE i z nich korzystać. Stąd pojawienie się Europejskiego Systemu Handlu Emisjami, nad którym prace rozpoczęto już w roku 1992.
W 2003 r. przyjęta została dyrektywa ustanawiająca na terenie Unii Europejskiej system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych, a rok później machina ruszyła.
Wysokie ceny energii elektrycznej zawdzięczmy dziś nie tylko rosnącym cenom surowców energetycznych, ale też równie szybko rosnącym cenom uprawnień do emisji dwutlenku węgla, które w założeniu miały trafiać do naszego budżetu, by następnie zostać wykorzystane do wspierania inwestycji w OZE. Oczywiście tak się nie stało.
Biznes wysokiego ryzyka
Nic dziwnego, że import tańszego węgla stał się w Polsce bardzo pożądany, a więc i dochodowy. W ostatnich latach zajmowało się nim około tysiąca spółek. Handel ten utrzymywał w ryzach ceny węgla oferowanego elektrowniom i elektrociepłowniom. Co nie podobało się górnikom. W przeszłości dochodziło na tym tle do protestów i podejmowania przez rząd działań, nie do końca zgodnych z prawem.
Najbardziej znanym przykładem jest historia elbląskiej spółki Halex założonej w 1993 r. przez Romana Niemyjskiego. W czasach świetności importowała ona rocznie niemal milion ton rosyjskiego węgla. Przez elbląski port przeładowywano 700 tys. ton tego surowca. Spółka zatrudniała w całym kraju ponad 500 osób. Upadła w 2000 r., gdy rząd premiera Jerzego Buzka wprowadził kontyngent na dostawy rosyjskiego węgla. Halexem i jego właścicielem zaś zajęły się kompetentne organy. Po latach okazało się, że nie było się do czego przyczepić, ale to nie interesowało już nikogo. Roman Niemyjski zmarł w 2014 r. po długiej chorobie.
Na rosyjskim węglu przejechał się też znany niegdyś biznesmen Marek Falenta, który w 2014 r. został zatrzymany pod zarzutem nielegalnego nagrywania polityków. Bydgoska spółka Składy Węgla, która podobnie jak Halex, sprowadzała duże ilości węgla zza wschodniej granicy, szybko poszła na dno, a część jej kadry menedżerskiej trafiła do aresztu. Sam Falenta, skazany prawomocnym wyrokiem, najpierw ukrywał się w Hiszpanii, ale w końcu został ujęty i trafił za kraty. Bo obrót rosyjskim węglem dla niektórych to biznes bardzo wysokiego ryzyka.
Strzał w stopę
O tym, że kupując rosyjski węgiel, a po zajęciu Krymu i powstaniu republik ługańskiej i donieckiej w 2014 r., także antracyt z kopalń znajdujących się na utraconych przez Ukrainę terenach, wspieramy krwawy reżim Putina, mówiono i pisano od lat. Okazją, by ostatecznie skończyć z tym procederem, stało się wtargnięcie wojsk Federacji Rosyjskiej na terytorium naszego wschodniego sąsiada. Jak twierdzi premier Mateusz Morawiecki, polski rząd włożył wiele wysiłku, by przekonać państwa unijne do wprowadzenia embarga na import rosyjskiego węgla.
14 kwietnia br. prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego. Wprowadzała ona zakaz przywozu do Polski oraz tranzytu przez terytorium naszego kraju węgla i koksu z Rosji i Białorusi. I weszła w życie z chwilą opublikowania. Prezydent i premier pokazali swoją dziarskość , licząc na polityczne profity i kompletnie nie licząc się z konsekwencjami. Bardzo szybko cena ekogroszku zaczęła bić kolejne rekordy. Polacy ze zdumieniem odkryli, że ten opał pochodzi głównie z Federacji Rosyjskiej. Co gorsza, zaczęło go brakować, a dziś zakup worka takiego węgla wymaga nie tylko pieniędzy, ale i szczęścia. Doszło do tego, że właściciele składów z węglem zamykają je z powodu braku towaru.
Niewiele później pojawiły się informacje, że do końca roku zabraknie nam od 5 do 6 mln ton wysokiej jakości rosyjskiego surowca. Choć Izba Gospodarcza Sprzedawców Polskiego Węgla ocenia, że deficyt może sięgnąć nawet 11 mln ton. Pierwsi zareagowali ogrodnicy, którzy ogrzewają swoje szklarnie węglem. Najpierw zaczęli skarżyć się w mediach, że ceny opału tak poszły w górę, że w przyszłości przestanie im się opłacać uprawiać pomidory i ogórki.
9 czerwca br. Zarząd Krajowej Rady Izb Rolniczych zwrócił się do wicepremiera, ministra rolnictwa i rozwoju wsi Henryka Kowalczyka o interwencję w celu dopuszczenia rolników – producentów warzyw, owoców i roślin ozdobnych w szklarniach i pod folią – oraz przetwórców żywności do kupna węgla bezpośrednio z kopalń. Kierownictwo rady ostrzegło ministra, że wzrost cen opału może doprowadzić do załamania produkcji ogrodniczej i zniszczenia istniejącej w gospodarstwach infrastruktury.
Moskwa wyręcza Sasina
Nie wiedzieć czemu, rozwiązaniem problemu spowodowanego embargiem na rosyjski węgiel zajmuje się minister klimatu i środowiska Anna Moskwa, choć za kopalnie odpowiedzialny jest minister aktywów państwowych Jacek Sasin. Moskwa, powołując się na dane GUS, powiedziała, że rocznie kupowaliśmy z Rosji ok. 8 mln ton węgla, z czego do 16 kwietnia br. do Polski trafiły 3 mln ton, co w jej ocenie oznacza, że luka nie jest duża i uda się nią zapełnić importem z innych kierunków. Zapewniła też, że do Polski płynie opał z Indonezji i Kolumbii. Niestety, nie wyjaśniła, ile tego węgla płynie. I ile za niego zapłacono.
W mediach można znaleźć informację, że na razie jest to 700 tys. ton, a cena z pewnością będzie trochę niższa niż cena w Rotterdamie, która obecnie oscyluje wokół 320-340 dol. za tonę.
Wyzwaniem będą możliwości przeładunkowe polskich portów. Nie każdy jest w stanie przyjmować masowce o wyporności ponad 100 tys. ton. Do tego są one obciążone przeładunkami ukraińskiego zboża, które przez nasz kraj powinno trafić do Afryki. Na to nakładają się możliwości Polskich Kolei Państwowych i transportu drogowego, bo indonezyjski i kolumbijski węgiel trzeba dostarczyć odbiorcom.
Przy czym nie każdy surowiec nadaje się do spalania w piecach gospodarstw domowych. Zdaniem minister Moskwy, ten z Indonezji nadaje się w pełni. Kolumbijski zaś w 30-40%. Z węglem sprowadzanym z odległych krajów jest też taki problem, że na skutek kołysania część ładunku zmienia się w miał, który nie nadaje się do spalania w domowych kotłowniach. Dlatego po rozładunku w porcie musi on zostać jeszcze przesiany. W tym procesie można oddzielić miał od większych kawałków, które potem trafiają na rynek jako orzech, kostka czy ekogroszek.
Rząd stara się w pierwszej kolejności zabezpieczyć potrzeby elektrowni i elektrociepłowni, które dziś mają na placach bardzo skromne zapasy węgla. Ma to sens, zwłaszcza gdyby nadeszła ostra zima. Węgiel będzie wtedy bardzo potrzebny w Warszawie i innych miastach, gdzie całe dzielnice ogrzewane są przez elektrociepłownie.
A co z rolnikami? Niech zbierają po lasach chrust, jak ich przodkowie w XVIII i XIX w. Jaśnie panowie zezwolili. Serwituty wróciły!
Tego bałaganu można było uniknąć w prosty sposób. W innych państwach Unii Europejskiej – o czym polskie media i nasi politycy milczą – zakaz importu węgla ma wejść w życie dopiero od sierpnia br. Najwyraźniej Komisja Europejska uznała, że nie ma sensu, by sankcje wymierzone w Mińsk i Kreml najpierw z całą mocą uderzyły Niemców, Francuzów, Belgów, Włochów, Holendrów… Jest więc czas, by zrobić zapasy i przygotować się na nadchodzącą zimę. Dlatego zakupy węgla przez kraje zachodnie w Federacji Rosyjskiej idą obecnie pełną parą.
Ale rząd premiera Morawieckiego, Zjednoczona Prawica i cała opozycja uważają, że musimy do bólu, nie bacząc na koszty, zacisnąć pasa. Owo myślenie oparte jest na osobliwym założeniu, że aby Kijów zwyciężył w konfrontacji z Moskalami, my musimy zbiednieć. Egzystować w zimnych mieszkaniach i niedojadać z powodu rosnących cen żywności.
Cierpliwość zachodnich społeczeństw, które też zostały dotknięte z powodu nałożonych na Rosję sankcji, wyczerpuje się szybciej niż nasza. Niemieccy, francuscy, czy włoscy politycy wiedzą, że muszą coś zrobić, by przywrócić normalność. A nasi biznesmeni szukają możliwości importu węgla z Botswany, Kazachstanu i innych równie egzotycznych krajów.
Fot. Shutterstock
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy